Shedia

EN GR

24/04/2013

«Γκαλερί» για τη ζωή, του Σπύρου Ζωνάκη

Μια ριζοσπαστική πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων. Αλλά το πιθανότερο είναι ότι θα σώσει ζωές. 
του Σπύρου Ζωνάκη
 
Η πρόθεση του Δήμου Αθηναίων και του ΟΚΑΝΑ να προχωρήσουν στη δημιουργία δύο χώρων προένταξης για χρήστες ναρκωτικών,  στους οποίους οι τελευταίοι θα έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιούν ιατρικώς ελεγχόμενη χρήση ουσιών, να λαμβάνουν πρώτες βοήθειες, στοιχειώδη σίτιση και συμβουλευτική υποστήριξη για ένταξη σε θεραπευτικό πρόγραμμα, φέρνει στο προσκήνιο και στη χώρα μας το ζήτημα της λειτουργίας των «χώρων επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών». Στον αγγλοσαξονικό κόσμο όπου τέτοιοι χώροι λειτουργούν εδώ και πάρα πολλά χρόνια τις ονομάζουν «Αίθουσες ένεσης» («Shooting Galleries» ή «Injecting Rooms»)
 
Από το 1986, οπότε και δημιουργήθηκε το πρώτο νόμιμο «κέντρο ελεγχόμενης χρήσης ναρκωτικών» στη Βέρνη της Ελβετίας, λειτουργούν παγκοσμίως σχεδόν 90 τέτοιες εγκαταστάσεις σε 8 χώρες  (13 στην Ελβετία, 37 στην Ολλανδία, 26 στη Γερμανία, 7 στην Ισπανία, και από 1 σε Νορβηγία, Λουξεμβούργο, Καναδά και Αυστραλία). Η λειτουργία  αυτών των χώρων, που εξαπλώθηκε στις δεκαετίες του ’90 και  του 2000, συνοδεύτηκε από την τροποποίηση των εθνικών νόμων περί ναρκωτικών, ώστε ν’ αποποινικοποιηθεί η κατοχή και χρήση ουσιών στο εσωτερικό τους.
 
Πρόκειται για χώρους οι οποίοι λειτουργούν σε περιοχές όπου βρίσκονται οι σημαντικότερες πιάτσες εμπορίας ναρκωτικών και απευθύνονται, πρωτίστως, στην πλέον περιθωριοποιημένη και ευάλωτη κατηγορία τοξικοεξαρτημένων, εκείνους που κάνουν χρήση ναρκωτικών σε κοινόχρηστους χώρους και μάλιστα κάτω από τις χειρότερες δυνατές συνθήκες υγιεινής.
 
Στόχος αυτών των κέντρων, μέσα από την πρόσβαση των χρηστών σε ελεγχόμενες αίθουσες όπου θα μπορούν να χρησιμοποιούν ναρκωτικά με ασφάλεια, είναι η μείωση περαιτέρω βλάβης της υγείας τους, των κινδύνων μόλυνσης από σοβαρές μολυσματικές ασθένειες όπως η ηπατίτιδα C και το AIDS, θανάτων από υπερβολική δόση, η επανασύνδεσή τους με τον κοινωνικό ιστό, καθώς και η ελάττωση της όχλησης του κοινού που προκαλεί η χρήση ναρκωτικών σε δημόσιους χώρους. 
 
Υπό την επίβλεψη
Σε αυτές τις εγκαταστάσεις εξασφαλίζονται στους χρήστες οι ενδεδειγμένες συνθήκες υγιεινής και η παροχή αποστειρωμένου υλικού για χρήση υπό την επίβλεψη ειδικευμένου προσωπικού (νοσοκόμοι, γιατροί, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί) οι οποίοι, όχι μόνο τους παρέχουν προσωπική εκπαίδευση για την όσο το δυνατόν ασφαλέστερη χρήση, αλλά, κυρίως, μέσα από συμβουλευτική παρότρυνση  προωθούν  την πρόσβαση ατόμων που δεν έχουν  επαφή με το σύστημα υγείας στην αναγκαία πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη σε κοινωνικές υπηρεσίες και σε θεραπευτικά και αποτοξινωτκά προγράμματα. Ταυτόχρονα, σε πολλά από αυτά τα κέντρα έχει αναπτυχθεί δίκτυο διανομής τροφίμων και ρούχων, ενώ οι άστεγοι ναρκομανείς ενημερώνονται για τις δυνατότητες στέγασής  τους σε διάφορους ξενώνες.
 
 Οι κανονισμοί λειτουργίας των κέντρων ποικίλλουν. Οι περισσότεροι χώροι, ωστόσο, απαγορεύουν την πρόσβαση σε όσους είναι υπό την επήρεια αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών, σε ανήλικους, εγκύους, άτομα που παρακολουθούν προγράμματα αποτοξίνωσης ή υποκατάστασης, ή δεν είναι εξαρτημένα από τα ναρκωτικά. Πολλά χορηγούν  βασική ιατρική φροντίδα,  ενώ έχουν και χώρους ξεκούρασης και παροχής ζεστών γευμάτων και καφέ. Σε  όλα απαγορεύεται η αγοραπωλησία ναρκωτικών και η βία, ενώ οι επισκέπτες υπογράφουν συμβόλαιο «όρων χρήσης των εγκαταστάσεων». Τα άτομα χρησιμοποιούν τα δικά τους ναρκωτικά χωρίς να μπορούν να τα μοιραστούν με τους άλλους χρήστες, ενώ ορισμένα κέντρα απαγορεύουν τη χρήση κάποιων ουσιών. Στο χώρο ασφαλούς χρήσης του Όσλο η ηρωίνη είναι η μόνη ουσία που επιτρέπεται. Αντιθέτως, στα κέντρα επιτηρούμενης χρήσης της Ελβετίας υπάρχουν διαφορετικές αίθουσες για ενδοφλέβια χρήση, εισπνοή και κάπνισμα ουσιών.
 
Το πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία αυτών των κέντρων διαφέρει από χώρα σε χώρα. Στη Γερμανία και την Ισπανία, όπου οι πολιτικές για τα ναρκωτικά είναι αποκεντρωμένες, οι χώροι ασφαλούς χρήσης λειτουργούν υπό την αιγίδα  των περιφερειακών κυβερνήσεων σε 17 και 4 πόλεις αντιστοίχως. Στη Νορβηγία και το Λουξεμβούργο την ευθύνη διαχείρισης των κέντρων έχουν οι δήμοι του Όσλο και της πόλης του Λουξεμβούργου. Στην Αυστραλία και τον Καναδά οι χώροι στο Κινγκς Κρος (Kings Cross) του Σίντνεϊ και στο Ιστσάιντ (Eastside) του Βανκούβερ λειτουργούν υπό την επίβλεψη των πολιτειακών υπηρεσιών υγείας της Νέας Νότιας Ουαλίας και της Βρετανικής Κολομβίας αντίστοιχα. Εντούτοις, στην Ολλανδία και την Ελβετία αυτά τα κέντρα απλώνονται σε όλη τη χώρα, εντασσόμενα σε μια εθνική στρατηγική καταπολέμησης των ναρκωτικών που στηρίζεται στους πυλώνες: εφαρμογή του νόμου, θεραπεία, πρόληψη και πολιτικές μείωσης της βλάβης από τη χρήση ναρκωτικών. 
 
 Σε κάθε περίπτωση, η αποτελεσματικότητα των χώρων επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών βασίζεται στη συναίνεση και την ενεργή συνεργασία των επαγγελματιών υγείας, της αστυνομίας και των τοπικών αρχών. Παράλληλα, με την πάροδο του χρόνου αγκαλιάζονται από την πλειοψηφία των κατοίκων των γειτονιών όπου αυτά λειτουργούν, εν μέρει και λόγω της βελτίωσης του αισθήματος δημόσιας ασφάλειας σε αυτές. Μάλιστα, στην Ολλανδία η αποδοχή τους αγγίζει το 80%.
 
Θετικό πρόσημο
Ποια είναι όμως τα αποτελέσματα της δράσης τους;  Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας αλλά και την έκθεση του Διεθνούς Κονσόρτσιουμ Πολιτικής για τα Ναρκωτικά του Ιουνίου του 2012 αυτά κρίνονται αρκετά ενθαρρυντικά. Ενδεικτικά:
 
Στην Ισπανία οι θάνατοι από υπερβολική δόση ναρκωτικών μειώθηκαν από 1.883 το 1991 σε 773 το 2008, ενώ ο αριθμός των νέων μολύνσεων από τον ιό του AIDS μεταξύ των χρηστών των κέντρων ελαττώθηκαν από 19,9% το 2004 σε 8,2% το 2008.
Στην Ολλανδία, τα νέα κρούσματα AIDS, ηπατίτιδας Β και C στις τάξεις των χρηστών των επιτηρούμενων αιθουσών δεν ξεπερνούν το 4%, μόλις το 10% από αυτούς κάνουν πια ενδοφλέβια χρήση, ενώ το 2010 καταγράφηκαν στη χώρα μονάχα 94 θάνατοι από ναρκωτικά.
Στα Φραγκφούρτη της Γερμανίας όπου λειτουργούν τέσσερις τέτοιοι χώροι, από τους 4.700 χρήστες το χρόνο 55% έχουν υποβληθεί σε ιατρική θεραπεία, 36% έχουν ενταχθεί σε πρόγραμμα απεξάρτησης, ενώ τα κρούσματα AIDS στις τάξεις τους έχουν υποδιπλασιαστεί.
Στο Ιστσάιντ του Βανκούβερ, μόλις τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας του κέντρου, υπήρξε αύξηση 30% της παρακολούθησης προγραμμάτων αποτοξίνωσης μεταξύ των χρηστών, οι θάνατοι από υπερβολική δόση στην περιοχή μειώθηκαν κατά 35%  μέσα σε δύο χρόνια, ενώ προλαμβάνονται πάνω από 80 μολύνσεις από τον ιό του AIDS το χρόνο.
Στο Σίντνεϊ και στο Κινγκς Κρος η χρήση ηρωίνης από τους επισκέπτες του χώρου μειώθηκε από 80% το 2002 σε 40% το 2005, 9.500 από τους 12.050 χρήστες έχουν παραπεμφθεί σε θεραπευτικές και κοινωνικές υπηρεσίες, ενώ τα θύματα υπερβολικής δόσης στην περιοχή έχουν μειωθεί κατά 68%.
Στην Ελβετία, τα τελευταία 25 χρόνια που εφαρμόζεται αυτό το μοντέλο, υπήρξαν 80% λιγότερες μολύνσεις από το AIDS, 50% λιγότεροι θάνατοι συνδεόμενοι με ναρκωτικά, τα σχετιζόμενα με ναρκωτικά εγκλήματα ελαττώθηκαν κατά 70%, ενώ οι εξαρτημένοι από ηρωίνη μειώθηκαν κατά 25%.
 
Ο αντίλογος
Ωστόσο, δεν λείπουν και οι σφοδρές αντιδράσεις στη λειτουργία αυτών των κέντρων, τα οποία κατηγορούνται για ενθάρρυνση της χρήσης ουσιών, καθυστέρηση της απεξάρτησης των χρηστών και μη επίλυση του προβλήματος της εμπορίας ναρκωτικών. Η ύπαρξή τους, μάλιστα, αποτελεί αντικείμενο και  πολιτικοδικαστικών αντιπαραθέσεων. Στον Καναδά, παρά τις εκκλήσεις της κυβέρνησης Χάρπερ να σταματήσει τις δραστηριότητές του ο χώρος Ίνσαϊτ (Insite) του Βανκούβερ, το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας τάχθηκε με ομόφωνη απόφασή του τον Σεπτέμβριο του 2011  υπέρ της συνέχισης της λειτουργίας του, τονίζοντας ότι «προσφέρει ιατρικές υπηρεσίες σωτήριες για τη ζωή ατόμων». Επιπλέον, η πολιτειακή κυβέρνηση της Βικτώριας στην Αυστραλία απέρριψε την πρωτοβουλία των δημοτικών αρχών του Δήμου Γιάρα Σίτι (Yarra City) της Μελβούρνης να ιδρύσουν τέτοιο κέντρο τον Μάιο του 2010, παρά τη στήριξη του πολιτειακού Ιατρικού Συλλόγου στο εγχείρημα.
 
Όπως κι αν έχει, η απόφαση του δανέζικου κοινοβουλίου τον Ιούνιο του 2012 να επιτρέψει στους δήμους ν’ αναλάβουν τη διαχείριση χώρων ελεγχόμενης χρήσης ουσιών, αλλά και η έντονη συζήτηση που διεξάγεται το τελευταίο διάστημα στη Γαλλία με την κυβέρνηση Ολάντ να στηρίζει τη δημιουργία τους, καταδεικνύει  ότι το συγκεκριμένο θέμα απασχολεί το δημόσιο διάλογο σε ολοένα και περισσότερες χώρες. Καιρός να ξεκινήσει και στην Ελλάδα.
 
Κίνητρο ζωής
Τα κέντρα επιτηρούμενης χρήσης ναρκωτικών λειτουργούν  με απόλυτη επιτυχία σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, ενώ η Γαλλία και η Ιρλανδία είναι έτοιμες να τα υιοθετήσουν και αυτές. Αυτοί οι χώροι δεν προστατεύουν μόνο την ατομική αξιοπρέπεια του τοξικοεξαρτημένου και τη δημόσια εικόνα της πόλης, αλλά κυρίως μειώνουν τον κίνδυνο ακόμα μεγαλύτερης βλάβης της υγείας «δύσκολων» χρηστών, συχνά άστεγων ή φορέων του AIDS.  Ταυτόχρονα, δίνουν ένα κίνητρο σε αυτούς να εμπιστευτούν τους θεραπευτές και να ενταχθούν σ’ ένα πρόγραμμα υποκατάστασης ή απεξάρτησης. Σχέδιο του ΟΚΑΝΑ είναι να φέρει τέτοιες δομές και στην Αθήνα. Ανασταλτικός παράγοντας για την υλοποίησή του, προς το παρόν, είναι η έλλειψη οικονομικών πόρων. Έχουμε αποταθεί για χρηματοδότηση σε ευρωπαϊκούς φορείς και ελπίζουμε, σύντομα, να έχουμε θετική κατάληξη.
 
Μένη Μαλλιώρη, διεύθυντρια του ΟΚΑΝΑ
 
 
Εμπόδιο στην Απεξάρτηση
Για επιστημονικούς, κοινωνικούς, νομικούς και ηθικούς λόγους το ΚΕΘΕΑ είναι αντίθετο στη δημιουργία χώρων ελεγχόμενης χρήσης. Ποιον θα ωφελήσει  ένας χώρος ελεγχόμενης χρήσης χωρίς προδιαγραφές σε ένα στενό δρόμο της Αθήνας; Τι παραπάνω μπορεί να προσφέρει στους ίδιους τους χρήστες και την κοινωνία;  Ποιος αναλαμβάνει την ευθύνη σε περίπτωση υπερβολικής ή νοθευμένης δόσης; Πόσο μπορεί, στην πραγματικότητα,  να περιοριστεί με αυτό τον τρόπο το φαινόμενο της κοινωνικής όχλησης;  Μήπως τελικά η ελεγχόμενη χρήση θέτει εμπόδια στην κινητοποίηση για απεξάρτηση και θεραπεία;  Αυτό που χρειάζεται είναι  ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης για την Αθήνα που θα προβλέπει και την πολύπλευρη στήριξη των εξαρτημένων. Αν κάποιοι θέλουν να προχωρήσουν στη δημιουργία ενός χώρου όπου θα γίνεται και χρήση, ας προχωρήσουν μόνοι τους και ας αναλάβουν την ευθύνη…
 
Δρ. Χαράλαμπος Πουλόπουλος, Διευθυντής ΚΕΘΕΑ 
 

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ