Shedia

EN GR

02/04/2015

Η κοινωνική αλληλεγγύη να μην είναι μόνο "μόδα". Συνέντευξη του Ζάφου Ξαγοράρη στη Ντόση Ιορδανίδου

Ένας γνωστός για τις παρεµβάσεις του σε δηµόσιους χώρους εικαστικός διερευνά την εκπαίδευση ως έκφραση αλλαγής, δηµιουργώντας µία «Λοξή Τάξη».
 
Μελετώντας το αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, είδα εικόνες συγκινητικές, τάξεις χωρίς τους τοίχους τους. Αυτό ήταν έναυσµα για την έκθεση «Λοξή Τάξη», λέει στη «σχεδία» ο εικαστικός Ζάφος Ξαγοράρης. (φωτογραφία: Γιάννης Ζινδριλής)
 
 
Kάτι παράδοξο όσο και εξαιρετικά οικείο συµβαίνει στο αίθριο του Μουσείου Μπενάκη. Μια ολόκληρη σχολική τάξη, 18 θρανία, 36 καρέκλες και µια καθηγητική έδρα… γέρνουν λοξά. Τα πόδια από τα παλιά έπιπλα, που παραχώρησε το Γυµνάσιο Καµινίων, έχουν κοπεί µε τέτοιον τρόπο, ώστε να γέρνουν κατά 7 µοίρες, οµοιόµορφα και να µπορεί να σταθεί η τάξη ίσια σε κατηφορικό ή κεκλιµένο επίπεδο! Σαν να γίνεται µάθηµα υπαίθρια και σε… κατηφόρα. Αυτό είναι το πολυδιάστατο και πολλαπλών αναγνώσεων έργο που δηµιούργησε ο καλλιτέχνης και καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας Ζάφος Ξαγοράρης, γνωστός µας από τις δράσεις του σε δηµόσιους χώρους, στο πλαίσιο του προγράµµατος «Καλλιτέχνες σε διάλογο» µε το Μουσείο Μπενάκη, µε την επιµέλεια της Πολύνας Κοσµαδάκη. Πρόκειται για ένα πρόγραµµα, µία συνεργασία µε το Βρετανικό Συµβούλιο, που έχει σκοπό τη δηµιουργία πρωτότυπων έργων καλλιτεχνών από την Ελλάδα και τη Βρετανία, προτείνοντας µια διαφορετική θεώρηση τόσο των συλλογών όσο και του εκθεσιακού του χώρου. Γι’ αυτό το λόγο, στη ράµπα που οδηγεί στους επάνω ορόφους υπάρχουν προθήκες µε βίντεο και φωτογραφίες από τα ιστορικά αρχεία του Μουσείου, από παλαιότερες εποχές όπου πραγµατοποιούνταν µαθήµατα σε εξωτερικούς χώρους σε συνθήκες κρίσης και εκτάκτου ανάγκης (όπως πόλεµος, σεισµός, στρατόπεδο συγκέντρωσης κ.λπ.), όταν δηλαδή υπάρχει αδυναµία διδασκαλίας σε στεγασµένο χώρο.
 
Ποιο ήταν το έναυσµα για να δηµιουργήσεις τη «Λοξή Τάξη»; 
 
Μελετώντας το υλικό των αρχείων του Μουσείου, είδα εικόνες έως και συγκινητικές, τάξεις χωρίς τους τοίχους τους να βρίσκονται σε ανοιχτό αέρα και ταυτόχρονα σε ένα ελαφρά ανώµαλο έδαφος, να δείχνουν µια δυσχέρεια κάπως φυσικής συνθήκης, στην οποία όµως µέσα, παρά ταύτα, πραγµατοποιείται ένα είδος διδασκαλίας. Αυτό ήταν το εναρκτήριο ερέθισµά µου, και από εκεί ξεκινάω. Και νοµίζω ότι αυτές οι φωτογραφίες βοηθάνε, δίνουν κάποια νήµατα διαφορετικής ερµηνείας του έργου µου για να το σκεφτεί ο θεατής και από µια άλλη µεριά,  να του ανατρέψει τις δεδοµένες αντιλήψεις που µπορεί να έχει κάποιος για το ρόλο της εκπαίδευσης.
 
 
Προσχέδιο της «Λοξής Τάξης». Κάτω, φωτογραφία από µια επιτόπια δράση στο Θησείο µε µαθητές  και δασκάλους της καλλιτεχνικής οµάδας του Γυµνασίου Καµινίων.
 
«Λοξή Τάξη», στρεβλή  εκπαίδευση; 
 
Να σου πω την αλήθεια, αφού ονόµασα το έργο, σκέφτηκα την έννοια της τάξης και ως order, ένα είδος λανθασµένης τάξης σε ένα χώρο (όχι δηλαδή µόνο «σχολική τάξη»), και φυσικά οτιδήποτε έχει να κάνει µε την εκπαίδευση, αν υπάρχει επικοινωνία κ.λπ. Θέλησα να παρουσιάσω αυτή τη δυσχέρεια, χωρίς, όµως, ταυτόχρονα να θέλω να ερµηνεύσω ή να κριτικάρω κάτι, απλώς αφήνω κάποιες ανοιχτές εκδοχές για το θεατή... 
 
Γιατί επέλεξες αυτό το θέµα, το ρόλο της εκπαίδευσης; 
 
Ένας λόγος είναι επειδή διδάσκω κι εγώ στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) τα τελευταία 15 και παραπάνω χρόνια… Οι τέχνες και οι επιστήµες οφείλουν να είναι σε ένα βαθµό ανοιχτή διαδικασία, δηλαδή να µην έχεις έτοιµα πράγµατα τα οποία µεταφέρεις στα παιδιά, η εκπαίδευση να λειτουργεί µέσα από συζητήσεις, να είναι ένα ανοιχτό πεδίο για τους ανθρώπους και ταυτόχρονα να φιλοξενεί γνώµες ατόµων εκτός σχολείου, εκτός του θεσµού και της Ακαδηµίας, αυτό προσπαθούµε αυτή τη στιγµή στην ΑΣΚΤ. Παράλληλα, υπάρχει µια απόπειρα µείωσης των καλλιτεχνικών µαθηµάτων στα σχολεία και µείωση των καλλιτεχνικών σχολείων, που είναι απαραίτητα. Για µένα, θα ήταν πολύ σηµαντικό να διδάσκεται ως αυτόνοµο µάθηµα η ιστορία τέχνης, χωρίς καµία διάθεση ελίτ, και ειδικά στην Ελλάδα που είναι µια χώρα που βασίζεται πάνω στον πολιτισµό και όχι, επί παραδείγµατι, στη βαριά βιοµηχανία. Θεωρώ αυτονόητο να υπάρχει αύξηση των καλλιτεχνικών µαθηµάτων και να γίνεται µια δουλειά δηµιουργική και σε πολλά άλλα επίπεδα, δηλαδή να γίνονται οµαδικές εκδροµές, να καλλιεργούν τα παιδιά κήπους, όπως κάνει το Γυµνάσιο Καµινίων, να κάνουν θεατρικές παραστάσεις κ.λπ. Όλα αυτά είναι, για µένα, πολύ σηµαντικά για τον τρόπο που µαθαίνει να ζει κάποιος µαζί µε τους άλλους. 
 
Ο τρόπος, δηλαδή, του πώς να ζούµε ως κοινωνία… 
 
Ναι, να είναι όχι µόνο «µόδα» η κοινωνική αλληλεγγύη, αλλά να υπάρχουν ταυτόχρονα και να µπορεί να αντιµετωπίσει κάποιος και τις πιθανές συγκρούσεις  που µπορεί να επιφέρει κάτι τέτοιο.
 
 
Γιατί είναι σηµαντικά τα εικαστικά για σένα; 
 
Ο λόγος που είναι σηµαντικά είναι επειδή µε έναν τρόπο φιλοξενούν πολλές περιοχές που έχουν να κάνουν µε δοκιµές – δεν λέω «πειραµατισµούς», γιατί αυτός είναι ένας όρος δανεισµένος από τις επιστήµες. Προτιµώ την έννοια των δοκιµών, να δοκιµάζει κανείς πράγµατα από διάφορες περιοχές, όχι µόνο παραδοσιακά µε την εικόνα αλλά και µε το θέαµα, µε τον ήχο και άλλες επιστήµες. Δοκιµάζονται, λοιπόν, πολλά πράγµατα στα εικαστικά, που δηµιουργούν µια καινούρια περιοχή, έναν καινούριο κόσµο, µικρό αλλά αναπάντεχο για το θεατή, που τον «κλοτσάει» και έτσι τον βοηθάει σ’ ένα βαθµό να ξαναδεί τον κόσµο µε έναν διαφορετικό τρόπο. Φυσικά, υπάρχουν και πολλά άλλα που γίνονται, πολύ σηµαντικοί ζωγράφοι ζωγραφίζουν όπως πάντα, αλλά νοµίζω υπάρχουν ταυτόχρονα και πολλοί άλλοι που δοκιµάζουν πράγµατα. Αυτό το λέω γιατί τα εικαστικά βρίσκονται εκ των πραγµάτων σε ένα είδος περιθωρίου, αν σκεφτεί κανείς τη µουσική, τον κινηµατογράφο. Όµως, σε χώρες όπως η Αγγλία, το να επισκεφτεί κανείς την Tate είναι η πρώτη ή δεύτερη προτεραιότητά του.  Άρα, κάποια λαϊκή βάση υπάρχει, κάτι που κάνει τον κόσµο να ενδιαφέρεται, δεν είναι τόσο αποκοµµένη από τον κόσµο η σύγχρονη εικαστική σκηνή. 
 
 
Είναι σηµαντικό για σένα να καταλάβουν το έργο σου; 
 
Βεβαίως, και για µένα ως καλλιτέχνη, διότι προφανώς δεν θέλω να µε αντιµετωπίζουν σαν να µην είµαι τίποτα, αλλά ούτε και κάτι πολύ µακρινό, πολύ «σηµαντικό». Θέλω να είµαι ένας φυσιολογικός άνθρωπος που προσφέρει στην κοινωνία, στο βαθµό που µπορεί, κάνοντας αυτά που µπορεί να κάνει, αλλά πιστεύω ότι είναι πολύ σηµαντικό και για τον τόπο µας να αξιοποιηθεί η σύγχρονη τέχνη. Πρέπει να σταµατήσει κατά κάποιον τρόπο όλη αυτή η αρχαιολατρεία, µε την έννοια ότι έχουµε ένα ένδοξο παρελθόν στο οποίο βασιζόµαστε όλοι µαζί σαν χώρα, το οποίο, όµως, µας είναι ξένο, νιώθουµε ότι είµαστε κάπως αποκοµµένοι από αυτό. Πρέπει να αντιµετωπίζουµε το παρελθόν µας, είτε ένδοξο είτε τραυµατικό, µε έναν πιο άµεσο τρόπο, και να αντιµετωπίζουµε το µέλλον µας και το παρόν µας ως επίσης κάτι σηµαντικό. Δηλαδή δεν µπορείς να υποβαθµίζεις οτιδήποτε γίνεται τώρα προκειµένου να σκέφτεσαι το τι είχε γίνει παλιότερα.
 
Δηµιουργεί «κόµπλα»… 
 
Το παρελθόν µας είναι πάρα πολύ ωραίο, αξίζει κανείς να το αγαπάει, αλλά δεν πρέπει να βασιζόµαστε µόνο σ’ αυτό, είναι ευνουχιστικό για όλους µας. Και νοµίζω ότι πολύ απλά πράγµατα, όπως για παράδειγµα µε την ύπαρξη ενός Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, όχι ως ενός φοβερού θεσµού που πρέπει να είναι απροσπέλαστος, αλλά ως ενός θεσµού που θα είναι αρκετά κοντά στους ανθρώπους, µε εκπαιδευτικά προγράµµατα, θα βοηθήσουν πολύ… 
 
 
Η διάκριση των χώρων
 
Η τέχνη (µπορεί να) είναι πολιτική; 
 
Ο ρόλος του καλλιτέχνη, για µένα, πρέπει να είναι χωρισµένος στα δύο, να έχει µια παρουσία πολιτική σε πράγµατα που θεωρεί σωστά, που θέλει να διεκδικεί, να συµµετέχει σε οµαδικές διεκδικήσεις και, από την άλλη πλευρά, να δηµιουργεί έργα, συνήθως υπαινικτικά, που µπορεί να έχουν πάλι την ίδια στόχευση. Κατά την άποψή µου, είναι σωστό να τα διακρίνεις, να µην προσπαθείς µέσω του ενός να επιτύχεις το άλλο. Είναι, δηλαδή, σωστό ο καλλιτέχνης να έχει µια παρουσία πολιτική, όσο µπορεί και θέλει, και να έχει το καλλιτεχνικό του έργο, που κατά κανόνα µπορεί να είναι πιο ποιητικό, συχνά µεταφυσικό.
 
Συνδέονται, ωστόσο, πρόκειται για ίδιο άνθρωπο… 
 
Ναι, συνδέονται και συχνά προσεγγίζουν το ένα το άλλο, απλώς µπορεί κάποιος να µπερδευτεί και να πει ότι ντε και σώνει µέσω του καλλιτεχνικού έργου µπορώ να διεκδικήσω κάτι, να φανώ κοινωνικά χρήσιµος. Μπορείς, φυσικά, αλλά µε έναν πλάγιο τρόπο και, συχνά, αυτό µπορεί να είναι πιο χρήσιµο… Η έννοια της χρησιµότητας, το να είσαι χρήσιµος ως άνθρωπος δεν πρέπει, για µένα, να συγχέεται µε την καλλιτεχνική πράξη και ταυτόχρονα µπορείς µέσω της καλλιτεχνικής πράξης να θες να προβάλεις, να αναδείξεις αυτά τα αδιέξοδα ή τη σύγκρουση που υπάρχει σε έναν πολιτικό στίβο, στην καλλιτεχνική, στη δηµόσια σφαίρα κ.λπ. Όλα αυτά έχουν επηρεάσει τον τρόπο που βλέπουν οι καλλιτέχνες την τέχνη πια, και είναι εν εξελίξει όλο αυτό.                                                 
 
*Η εγκατάσταση «Λοξή Τάξη» του Ζάφου Ξαγοράρη παρουσιάζεται στο αίθριο του Μουσείου Μπενάκη, κτίριο Πειραιώς 138, τηλ. 210 3453111, έως 17/05. Είσοδος ελεύθερη.
Μελετώντας το αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, είδα εικόνες συγκινητικές, τάξεις χωρίς τους τοίχους τους. Αυτό ήταν έναυσµα για την έκθεση «Λοξή Τάξη», λέει στη «σχεδία» ο εικαστικός Ζάφος Ξαγοράρης. (φωτογραφία: Γιάννης Ζινδριλής)
 

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ