Shedia

EN GR

28/05/2014

Αλλού, υπάρχει και φιλότιµο, του Σπύρου Ζωνάκη

Η ελληνική αντίληψη περί πολιτικής ευθιξίας φαίνεται πως είναι εντελώς διαφορετική από αυτή του υπόλοιπου κόσμου.
 
Φαλκονέρα, 1966. Το πλοίο «Ηράκλειον» βυθίζεται, οδηγώντας στο θάνατο 224 ψυχές. Ο αρμόδιος υπουργός, Ισίδωρος Μαρίδογλου, δεν σκέφτεται καν να παραιτηθεί, ενώ η κυβέρνηση Στεφανόπουλου περιορίζεται στην κήρυξη  οκταήμερου εθνικού πένθους. Πάρος, 2000. Το ναυάγιο του «Εξπρές Σάμινα», που θα κοστίσει τη ζωή σε 81 άτομα, δεν διασαλεύει την κυβερνητική τάξη και ηρεμία και, βεβαίως, δεν συνοδεύτηκε από καμία παραίτηση.  Ο τότε  υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας Χρήστος Παπουτσής θα μείνει ακλόνητος στη θέση του, ενώ ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης από το βήμα της Βουλής θα δηλώσει: «Αυτή είναι η Ελλάδα»! Νότια Κορέα, 2014. Ο πρωθυπουργός της χώρας, Τσουνγκ Χονγκ Γουόν, θα υποβάλει την παραίτησή του, αναλαμβάνοντας την πολιτική ευθύνη για τη θαλασσινή τραγωδία του περασμένου Απριλίου, όπου έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 300 άνθρωποι, δείχνοντας να γνωρίζει τι σημαίνει η έννοια της πολιτικής ευθιξίας, που παραμένει μάλλον άγνωστη στο δικό μας πολιτικό σύστημα.
 
 
Η τελευταία παραίτηση έλληνα πρωθυπουργού για λόγους ευθιξίας είναι εκείνη του Θρασύβουλου Ζαΐμη το μακρινό 1870, εξαιτίας της σφαγής στο Δήλεσι ομάδας Άγγλων και Ιταλών περιηγητών από ληστές και του διεθνούς διασυρμού της χώρας που ακολούθησε, ενώ η πιο πρόσφατη αντίστοιχη παραίτηση υπουργού είναι αυτή του Βασίλη Κοντογιαννόπουλου το 1991, μετά τη δολοφονία του καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα από στελέχη της ΟΝΝΕΔ στην Πάτρα.
 
Και όμως, σε όλο τον κόσμο πολιτικοί ηγέτες νιώθουν την ανάγκη να απολογηθούν στους πολίτες, αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους (ή και των υφισταμένων τους), παραιτούνται.
 
Μπαλτάκος & Ναγκιόβα
 
Μαθήματα πολιτικής ευθιξίας θα παραδώσει το Νοέμβριο του 2013 ο λετονός πρωθυπουργός Βάλντις Ντομπρόβσκις, ο οποίος θα παραιτηθεί  λόγω της κατάρρευσης της οροφής ενός σούπερ μάρκετ στην πρωτεύουσα Ρίγα, με απολογισμό 54 νεκρούς, αναλαμβάνοντας και την κυβερνητική ευθύνη για την κατάργηση –στο πλαίσιο των υλοποιούμενων μέτρων λιτότητας– της δημόσιας υπηρεσίας επιθεώρησης κτιρίων.
 
Την ώρα που στη χώρα μας επιδιώκεται η πάση θυσία συγκάλυψη υποθέσεων διακίνησης μαύρου πολιτικού χρήματος (π.χ. Siemens), φαντάζει περίπου εξωγήινος ο Μπάρι Ο’ Φάρελ, πρωθυπουργός της Νέας Νότιας Ουαλίας, της μεγαλύτερης αυστραλιανής πολιτείας, ο οποίος παραιτήθηκε τον Απρίλιο που μας πέρασε, μετά την αποκάλυψη ότι είχε λάβει ένα ακριβό μπουκάλι κόκκινο κρασί (η αξία του ήταν 3.000$ Αυστραλίας, περίπου, δηλαδή, 2.035 ευρώ) από το αφεντικό της Australian Water Holdings, ώστε να κάνει «διευκολύνσεις» στην εταιρεία του. Ή ακόμα και ο  φινλανδός πρωθυπουργός Μάτι  Βάνχανεν που θα υποβάλει την παραίτησή του το Μάιο του 2010 επειδή κατασκευαστική εταιρεία που είχε συμβόλαια με ίδρυμα στο οποίο ο ίδιος διετέλεσε πρόεδρος φέρεται να πούλησε υλικά για να χτιστεί η πρωθυπουργική κατοικία.
 
 
Το πρόσφατο σκάνδαλο Μπαλτάκου, το γεγονός, δηλαδή, ότι το δεξί χέρι του Αντώνη Σαμαρά διατηρούσε ιδιαίτερες σχέσεις με την ηγεσία της Χρυσής Αυγής θα θεωρηθεί από την ελληνική κυβέρνηση «προσωπική στρατηγική στην οποία ο πρωθυπουργός δεν είχε καμία εμπλοκή». Και όμως, όταν στην Τσεχία θα κατηγορηθεί τον Ιούνιο του 2013 το δεξί χέρι του πρωθυπουργού Πετρ Νέτσας, η επικεφαλής του πολιτικού του γραφείου Γιάνα Ναγκιόβα, πως υποσχέθηκε σε τρεις βουλευτές θέσεις σε κρατικές εταιρείες, υπό την προϋπόθεση να παραιτηθούν από το κοινοβουλευτικό τους αξίωμα, καθώς και  ότι  χρησιμοποίησε για προσωπικό όφελος τις μυστικές υπηρεσίες της χώρας, ο τσέχος ηγέτης θα αναγνωρίσει τις πολιτικές του ευθύνες παραιτούμενος. Το ίδιο έπραξε το 1974 και ο δυτικογερμανός  σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος  Βίλι Μπραντ όταν ο προσωπικός του συνεργάτης Γκίντερ Γκιγιόμ αποδείχθηκε πράκτορας των Ανατολικογερμανών. 
 
Φαρμακονήσι & Σίπχολ
 
Tον Ιανουάριο,  η ελληνική πολιτεία δεν θα εκφράσει καν τη λύπη της για το θάνατο 11 προσφύγων κατά τη διάρκεια επιχείρησης του Λιμενικού στο Φαρμακονήσι, ενώ ο υπουργός Ναυτιλίας Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης θα αρνηθεί κάθε πολιτική ευθύνη για την τραγωδία. 
 
Στη μακρινή (από άποψη ήθους και συμπεριφοράς) Ολλανδία, ωστόσο, οι πολιτικοί ιθύνοντες διαθέτουν διαφορετικές ευαισθησίες. Το 2006, οι υπουργοί Δικαιοσύνης Πιτ Χάιν Ντόνερ και Περιβάλλοντος Σίμπιλα Ντέκερ θα παραιτηθούν μετά την εκδήλωση πυρκαγιάς σε κέντρο κράτησης του αεροδρομίου Σίπχολ του Άμστερνταμ, όπου έχασαν τη ζωή τους 11 παράνομοι μετανάστες, θεωρώντας εαυτούς υπεύθυνους για τα ελλιπή μέτρα πυρασφάλειας. Και αυτό, ενώ στην Ελλάδα, ένα χρόνο αργότερα, για τις φωτιές στην Πελοπόννησο και τους 65 νεκρούς έφταιγε ο …στρατηγός άνεμος και μια νεφελώδης «ανθελληνική συνωμοσία».
 
Είναι στην Ολλανδία, επίσης, που το 2002 ο πρωθυπουργός Βιμ Κοκ θα υποβάλει την παραίτησή του μετά τη δημοσιοποίηση έκθεσης του Ολλανδικού Ινστιτούτου Τεκμηρίωσης του Πολέμου που απέδιδε ευθύνες στην κυβέρνησή του για τη στάση των ολλανδών κυανόκρανων στη σφαγή της Σρεμπρένιτσα το 1995 και την ανικανότητά τους να την αποτρέψουν. «Η διεθνής κοινότητα είναι ανώνυμη και δεν μπορεί να αναλάβει ευθύνη με τρόπο ορατό για τα θύματα και τους οικείους τους. Εγώ, όμως, μπορώ», θα δηλώσει.
 
Στη Βρετανία, το 2009,  ο πρόεδρος της Βουλής Μάικλ Μάρτιν θα σπάσει παράδοση  300 χρόνων, καθώς αποτελεί τον μοναδικό πρόεδρο του σώματος που θα παραιτηθεί του ισόβιου αξιώματος, λόγω του σκανδάλου των αλόγιστων δαπανών  περισσότερων των 200 βουλευτών. Χωρίς να έχει εμπλακεί προσωπικά σε αυτό, θα αναλάβει την ευθύνη ότι  δεν έλεγξε επισταμένως τις καταστάσεις εξόδων των βουλευτών, αλλά αρκέστηκε στην προσωπική τους αξιοπιστία. Τον περασμένο Απρίλιο, η βρετανίδα υπουργός Πολιτισμού Μαρία Μίλερ παραιτήθηκε, καθώς η κοινοβουλευτική Επιτροπή Δεοντολογίας την υποχρέωσε να επιστρέψει 7.000 ευρώ για αποζημίωση που είχε λάβει παράτυπα για έξοδα της δεύτερης κατοικίας της στο Λονδίνο.
 
 
Σουηδικό μοντέλο
 
Αναμφίβολα, όμως, το κατεξοχήν ευρωπαϊκό υπόδειγμα πολιτικής υπευθυνότητας και διαφάνειας  είναι η Σουηδία. Το 2006, η υπουργός Εμπορίου Mαρία Mπορέλιους, οδηγήθηκε σε παραίτηση ύστερα από δημοσιογραφικές πληροφορίες ότι τη δεκαετία του ‘90 πλήρωνε με μαύρα χρήματα τη γυναίκα που φρόντιζε τα παιδιά της. Λίγες ημέρες αργότερα, την παραίτησή της υπέβαλε και η υπουργός Πολιτισμού Σεσίλια Στέγκο Tσίλο. Tο δικό της έγκλημα; Για 16 συναπτά χρόνια δεν κατέβαλλε το ειδικό τέλος της τηλεόρασης, που υπολογίζεται ετησίως σε 160 ευρώ. H σουηδή  ηγέτης των Σοσιαλδημοκρατών Μόνα Σάχλιν  εγκατέλειψε την κούρσα για την πρωθυπουργία το 1995, όταν αποκαλύφθηκε ότι αγόρασε σοκολάτες και πάνες για το μωρό της πληρώνοντας περίπου 60 ευρώ με κρατικά χρήματα. Το 2002, ο σουηδός υπουργός Μετανάστευσης, Γιαν Kάρλσον, παραιτήθηκε επειδή παρέθεσε δείπνο στο σπίτι του και το λογαριασμό πλήρωσε το υπουργείο, ενώ η διάσημη φεμινίστρια και αρχηγός των πρώην Κομμουνιστών της χώρας Γκούντρουν Σίμαν παραιτήθηκε το 2003, διότι τα MME θεώρησαν «αδικαιολόγητα υπερβολικές» τις επιστροφές της από φόρους. 
 
 
Συνεπώς, δεν είναι δυσεξήγητο που το 61% των Σουηδών εμπιστεύονται τους πολιτικούς τους  ηγέτες ή που η χώρα θεωρείται η τρίτη λιγότερο διεφθαρμένη του κόσμου.
 
Κι αν στη Σκανδιναβία η δημοκρατία είναι ισχυρά θεμελιωμένη, στη Βουλγαρία της πολύ υψηλής διαφθοράς η κυβέρνηση Μπορίσοφ θα παραιτηθεί σύσσωμη, το Φεβρουάριο του 2013, μετά τις βίαιες διαδηλώσεις ενάντια στην υπέρογκη αύξηση της τιμής του ρεύματος. «Δεν μπορώ να μετέχω σε μία κυβέρνηση κάτω από την οποία η αστυνομία χτυπάει τον κόσμο. Η εξουσία μάς δόθηκε από το λαό. Σήμερα, του την επιστρέφουμε», θα δηλώσει ο βούλγαρος πρωθυπουργός. Λόγια που φαντάζουν μάλλον αδιανόητα από πολιτικό ηγέτη της Ελλάδας, στην οποία ουδείς έχει απολογηθεί για την πρωτοφανή οικονομική και κοινωνική κρίση που βιώνει η χώρα. Και, βέβαια, ουδείς έχει απολογηθεί για την υπέρμετρη σκληρότητα και βία με την οποία αντιμετωπίζονται πολλές φορές από τα όργανα της τάξης διαδηλωτές και μη.
 
Κι ενώ η πολιτική ηγεσία του ελληνικού υπουργείου Υγείας παρακολουθεί μάλλον με απάθεια  το ποσοστό των ανασφάλιστων πολιτών που δεν έχουν πρόσβαση στα δημόσια νοσοκομεία να αγγίζει το 40%, η αμερικανίδα υπουργός Υγείας Κάθλιν Σιμπέλιους παραιτήθηκε, τον Απρίλιο του 2013, ζητώντας συγγνώμη από τον αμερικανικό λαό για τα τεχνικά προβλήματα που παρουσιάστηκαν κατά την ηλεκτρονική εγγραφή των πολιτών στο εθνικό σύστημα υγείας, το περίφημο «Οbamacare», που στοχεύει στην παροχή  υγειονομικής περίθαλψης στους Αμερικανούς που για χρόνια βρίσκονταν αποκλεισμένοι από αυτήν. Η ευθιξία της αμερικανίδας πολιτικού γίνεται ακόμα πιο εμφανής δεδομένου πως η παραίτησή της έλαβε χώρα ενώ είχε, ήδη, επιτευχθεί ο στόχος του Λευκού Οίκου να ξεπεράσουν οι εγγραφές στο σύστημα τα 7 εκατομμύρια. 
 
 
Έσχατη τιμωρία
 
Υπάρχει, όμως, και μια κατηγορία σπάνιων, ομολογουμένως, πολιτικών που ανέλαβαν τις ευθύνες τους με τραγικό τρόπο, επιβάλλοντας στον εαυτό τους την εσχάτη των τιμωριών.
 
Η πιο γνωστή περίπτωση είναι αυτή του σοσιαλιστή πρώην πρωθυπουργού της Γαλλίας Πιέρ Μπερεγκοβουά, ο  οποίος θα θέσει τέρμα στη ζωή του την Πρωτομαγιά του 1993  –λίγο μετά την παραίτησή του από την προεδρία της κυβέρνησης– κι ενώ ήταν αντικείμενο δικαστικής έρευνας για άτοκο δάνειο ύψους ενός εκατομμυρίου φράγκων, το οποίο είχε λάβει από τον επιχειρηματία Ροζέ Πρελά, στενό φίλο του γάλλου προέδρου Φρανσουά Μιτεράν, για να αγοράσει διαμέρισμα στο Παρίσι.
 
Η υπόνοια και μόνο ότι χρηματίσθηκε από επιχειρηματία ενόσω ήταν πρόεδρος της χώρας του έσπρωξε τον πρώην πρόεδρο της Νότιας Κορέας Ρο Μου Χιουν  στην αυτοκτονία, το 2009. Ο Ρο –που είχε διακριθεί στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ως δικηγόρος αριστερών φοιτητών διωκόμενων από τη χούντα– άφησε, μάλιστα, σημείωμα στους οικείους του εξηγώντας ότι δεν μπορούσε να ζήσει με τέτοια ντροπή και ζητώντας τους να μη θρηνήσουν. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Εισαγγελία δεν είχε ασκήσει επίσημα κατηγορίες εναντίον του.
 
Το 2003, ο Γιούργκεν Μέλεμαν, τέως υπουργός Οικονομικών, Παιδείας και υφυπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας  κατηγορήθηκε για φοροδιαφυγή, ενώ εναντίον του εκτοξεύθηκε και η κατηγορία ότι φυλλάδιο με θέσεις εναντίον του Σαρόν που έβγαλε προεκλογικά είχε χρηματοδοτηθεί από ανώνυμους κύκλους, οι οποίοι ίσως να ήταν Αραβες, με αποτέλεσμα η γερμανική ομοσπονδιακή βουλή να άρει την ασυλία του. Σε απάντηση της απόφασης των συναδέλφων του βουλευτών ο Μέλεμαν αυτοκτόνησε με θεαματικό τρόπο, αποσυνδέοντας το αλεξίπτωτό του καθώς πραγματοποιούσε πτώση.
 
Στην Ιαπωνία, ο υπουργός Γεωργίας Τοσικάτσου Ματσουόκα θα αυτοκτονήσει δι’ απαγχονισμού το 2007, δύο μήνες πριν από τις εκλογές, όπου η επανεκλογή του ήταν θέμα ρουτίνας, κατηγορούμενος για υπόθεση στημένων εργοληπτικών διαγωνισμών και συστηματική δωροληψία πολλών εκατομμυρίων γεν από μεγαλοεπιχειρηματίες.
 
 
Αυτοκτονία σοκ
 
Πραγματικό, όμως, σοκ σε όλο τον κόσμο θα προκαλέσει η αυτοκτονία του υπουργού Οικονομικών της πολιτείας της Πενσυλβάνιας των ΗΠΑ Μπαντ Ντουάιερ  το 1987 με ένα Μάγκνουμ 357 μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες κι ενώ έδινε συνέντευξη Τύπου υπερασπιζόμενος την αθωότητά του μετά την εμπλοκή του σε οικονομικό σκάνδαλο. Συγκεκριμένα, ο αμερικανός αυτόχειρας πολιτικός είχε κατηγορηθεί για δωροδοκία ύψους 300.000 δολαρίων από επιχειρηματία που ενδιαφερόταν για την ανάληψη συγκεκριμένης εργολαβίας, μετά από ανώνυμη επιστολή που έφτασε στον κυβερνήτη της πολιτείας, Ντικ Θόρνμπεργκ. Ο Ντουάιερ υποστήριζε ότι παγιδεύτηκε από ανταγωνιστές του στο εσωτερικό του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Μάλιστα, είχε αρνηθεί κατηγορηματικά και πρόταση του δικαστηρίου να μειώσει την ποινή φυλάκισής του από 55 σε 5 χρόνια, αν αποκάλυπτε το σκάνδαλο.
 
Κι αν στη χώρα μας η μοναδική αυτοκτονία πολιτικού ηγέτη είναι εκείνη του πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κορυζή, το 1941, λίγες μέρες μετά τη γερμανική εισβολή, πού οφείλονται οι θλιβερές της επιδόσεις στον τομέα της πολιτικής ευθιξίας;
 
 
Ατελής δημοκρατία
 
«Σε αντίθεση με τις σκανδιναβικές ή τις αγγλοσαξωνικές κοινωνίες, για παράδειγμα, όπου οι πολιτικοί αισθάνονται δίπλα τους την ανάσα της παρακολούθησης του λαού, η χώρα μας διαθέτει μια ατροφική κοινωνία των πολιτών. Αυτό ερμηνεύει σε μεγάλο βαθμό τη χαμηλή πολιτική τους ευθιξία. Έτσι, αντί να λογοδοτούν διαρκώς στην κοινωνία, οι πολιτικοί μας, παραιτούμενοι, ουσιαστικά, μόνο αν χάσουν τις εκλογές, τείνουν να καταστούν αιρετοί ηγεμόνες. Δεν αναγνωρίζουν ποτέ τα λάθη τους, μεταθέτοντας πάντοτε σε κάποιους άλλους την ευθύνη. Δυστυχώς, η δημοκρατία μας είναι ακόμα ατελής», επισημαίνει ο Αντώνης Μακρυδημήτρης, Καθηγητής Διοικητικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, που εδώ και λίγες ημέρες είναι ο νέος πρόεδρος της ΝΕΡΙΤ. Όταν του ζητήσαμε αυτή τη δήλωση (στις αρχές του Μάη), δεν γνωρίζαμε τίποτα σχετικά!
 
 
Απέραντα μόνος
 
«Ένιωσα απέραντα μόνος», διηγείται ο Στάθης Γιώτας, πρώην αναπληρωτής υπουργός Εθνικής Άμυνας, ο οποίος παραιτήθηκε το 1988, προβαίνοντας σε καταγγελίες για σκάνδαλα, χρηματισμούς και σήψη στο χώρο της πολεμικής βιομηχανίας και των προμηθειών των ενόπλων δυνάμεων. «Θα θεωρηθώ από την τότε κυβέρνηση προδότης και “εχθρός της αλλαγής”. Με την παραίτησή μου, ήθελα να περάσω το μήνυμα  ενός νέου τρόπου άσκησης της εξουσίας, όπου η τελευταία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο για την εξυπηρέτηση του κοινωνικού συμφέροντος. Αυτό, όμως, δυστυχώς, έπεσε στο κενό. 
 
Πάνω από είκοσι χρόνια αργότερα, η ανακολουθία και η έλλειψη πολιτικής ευθιξίας διογκώνονται, όντας τα κύρια χαρακτηριστικά του ελληνικού πολιτικού  προσωπικού. Κανένας δεν παραιτήθηκε για τη χρεωκοπία και την ανθρωπιστική καταστροφή που περνά ο τόπος, τις στρατιές των αστέγων, των αναξιοπαθούντων, τα ατιμώρητα σκάνδαλα. Ωστόσο, μια κουλτούρα ανάληψης ευθυνών από τους πολιτικούς μας είναι κάτι περισσότερο από αναγκαία. Είναι βασική προϋπόθεση για να αναταχθεί η χώρα».
 
 

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ