Shedia Η παρηγοριά της συνωμοσιολογίας. Συνέντευξη του Δημήτρη Ψαρρά στον Σπύρο Ζωνάκη

26/02/2014

Η παρηγοριά της συνωμοσιολογίας. Συνέντευξη του Δημήτρη Ψαρρά στον Σπύρο Ζωνάκη

Η οικονομική και κοινωνική κρίση ευνοεί την αναπαραγωγή θεωριών συνομωσίας – ένας τομέας στον οποίο, έτσι κι αλλιώς, διαπρέπουμε.

Γιατί τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών», αυτό το πλαστογράφημα της μισαλλοδοξίας, η Βίβλος του αντισημιτισμού, που αποτέλεσε και αγαπημένο βιβλίο του Χίτλερ, είναι ένα από τα πιο δημοφιλή αναγνώσματα των τελευταίων δεκαετιών στην Ελλάδα, βρίσκοντας, μάλιστα, υποστηρικτές σε όλο το πολιτικό φάσμα; Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δίνει ο δημοσιογράφος Δημήτρης Ψαρράς στο βιβλίο του «Το μπεστ σέλερ του μίσους. Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών στην Ελλάδα, 1920-2013», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις. Με αφορμή αυτή την έκδοση, το μέλος της δημοσιογραφικής ερευνητικής ομάδας «Ιός» παραχώρησε συνέντευξη στη «σχεδία» για την επιτυχία που γνωρίζουν οι συνωμοτικές θεωρίες στη χώρα μας.''

Τι σας ώθησε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου, λίγους μόνο μήνες μετά τη «Μαύρη Βίβλο της Χρυσής Αυγής»;

Η αλήθεια είναι ότι αυτό το βιβλίο το ετοίμαζα πριν γράψω για τη Χρυσή Αυγή. Είναι ένα σχέδιο που το είχα τουλάχιστον μια δεκαετία. O λόγος για τον οποίο ασχολούμαι επί χρόνια με τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών», το ευαγγέλιο του αντισημιτισμού επί έναν αιώνα και μοντέλο κάθε σύγχρονης θεωρίας συνωμοσίας είναι ότι αυτό το βεβαιωμένο πλαστογράφημα έχει βρει στην Ελλάδα την πιο φιλόξενη από τις ευρωπαϊκές χώρες.

Οι ελληνικές εκδόσεις των «Πρωτοκόλλων» είναι περισσότερες από κάθε άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης –αυτή τη στιγμή κυκλοφορούν στη χώρα μας πάνω από δέκα διαφορετικές εκδόσεις των «Πρωτοκόλλων»–, ενώ το ενδιαφέρον και η αποδοχή τους από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό δεν μπορεί να συγκριθεί παρά μόνο με κάποιες αραβικές χώρες. Κάτι που δείχνει πως ο αντισημιτισμός, τα ρατσιστικά στερεότυπα και η συνωμοσιολογία είναι βαθιά ριζωμένα σε μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας και εξηγούν, εν μέρει, την εδραίωση της Χρυσής Αυγής σε αυτήν.

Βολικές συνωμοσίες

Πώς γεννήθηκαν τα «Πρωτόκολλα» και ποιες ήταν οι στοχεύσεις τους;

Πρωτοεκδόθηκαν στη Ρωσία το 1903 και υποτίθεται πως αποτελούν τα πρακτικά μιας μυστικής σύναξης Εβραίων που εξυφαίνουν στα παρασκήνια την παγκόσμια επικράτησή τους. Στόχος αυτού του βιβλίου ήταν αφενός να δικαιολογήσει τα πογκρόμ που διενεργούνταν εκείνη την περίοδο εναντίον των Εβραίων στη ρωσική αυτοκρατορία και αφετέρου να πείσει τον τσάρο να μην προχωρήσει σε εκσυγχρονιστικές κινήσεις εκδημοκρατισμού.

Κατά τη ρώσικη επανάσταση θα χρησιμοποιηθούν από τους αξιωματικούς του στρατού των Λευκών για να δυσφημιστεί η τελευταία ως προϊόν εβραιομπολσεβίκικης συνωμοσίας, ενώ θα ανοίξει, παράλληλα, κι ο δρόμος για τη διάδοσή τους στις χώρες της Δύσης. Προπολεμικά, τα «Πρωτόκολλα» αποτελούσαν μπεστ σέλερ σε όλη την Ευρώπη. Ο Χίτλερ, μάλιστα, θα τα υιοθετήσει ως στοιχείο του πολιτικού του προγράμματος και θα αποτελέσουν βασικό τμήμα της προπαγάνδας του ναζιστικού καθεστώτος κατά των Εβραίων, η οποία θα οδηγήσει και στο Ολοκαύτωμα.

Ποια είναι η διαδρομή των «Πρωτοκόλλων» στη χώρα μας και πώς συνδέονται με την πορεία του αντισημιτισμού σε αυτήν;

Η έλευση των «Πρωτοκόλλων» στην Ελλάδα το 1925 και ο μύθος της αντεθνικής ιουδαιομπολσεβίκικης συνωμοσίας συνδέεται με τις αντικομμουνιστικές διώξεις του Μεσοπολέμου, ενώ τα «Πρωτόκολλα» πυροδοτούν κι ένα πραγματικό πογκρόμ στη Θεσσαλονίκη το 1931, στον εβραϊκό συνοικισμό Κάμπελ. Από τη δεκαετία του ’30, θα χρησιμοποιηθούν και από την Εκκλησία, συνυφαίνοντας τον πολιτικό με τον θρησκευτικό αντισημιτισμό, μια σύνδεση που θα ενταθεί την περίοδο της Κατοχής και μας συνοδεύει μέχρι σήμερα.

Μέχρι τη δικτατορία, τα «Πρωτόκολλα» θα χρησιμεύσουν ως όπλο κατά της Αριστεράς και θα μονοπωληθούν από τον εκκλησιαστικό και παραεκκλησιαστικό φονταμενταλισμό και την ακροδεξιά αντισημιτική προπαγάνδα. Όμως, στα μέσα της δεκαετίας του ΄70, που συμπίπτουν με τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, συντελείται μια μετάλλαξη. Ο μύθος των «Πρωτοκόλλων», περί μιας παγκόσμιας συνωμοσίας, που δεν είναι, πλέον, εβραιομπολσεβίκικη, αλλά σιωνιστο-ιμπεριαλιστική και εβραιοαμερικανική θέλγει και μεγάλα κομμάτια της ελληνικής Αριστεράς και γίνεται το όχημα που ο αντισημιτισμός εκπορθεί τις τάξεις της, όπως και του ευρύτερου αντιδεξιού χώρου.

Τα «Πρωτόκολλα» θα εκδοθούν, μάλιστα, το 1975 και από τις αριστερές εκδόσεις Αναγνωστίδη. Πρόκειται για μια καθυστερημένη εισαγωγή και στη χώρα μας της «αντισιωνιστικής» πολεμικής που αναπτύσσεται την περίοδο των αραβοϊσραηλινών πολέμων (1967-1973) στη Σοβιετική Ένωση.

Παράλληλα, η μεταπολίτευση συνοδεύεται από μια έκρηξη θεωριών συνωμοσίας. Η λαϊκή φιλολογία της εποχής θα υιοθετήσει τον ερμηνευτικό μηχανισμό των «Πρωτοκόλλων», αποδίδοντας εξ ολοκλήρου σε κάποιους σκοτεινούς ξένους συνωμότες την πολύχρονη δικτατορία, ενώ η έκρηξη των αντιιμπεριαλιστικών, αντιαμερικανικών και φιλοαραβικών αισθημάτων οδηγεί στη δαιμονοποίηση κάποιων πρωταγωνιστών της διεθνούς σκηνής με εβραϊκή καταγωγή, όπως του Χένρι Κίσινγκερ.

Την περίοδο εκείνη, για πρώτη φορά, ο «αντισιωνισμός» και η θεωρία της ανθελληνικής εβραϊκής συνωμοσίας θα φέρουν κοντά ετερόκλητα πολιτικά ρεύματα, από εκκλησιαστικές και παραεκκλησιαστικές ομάδες μέχρι τη λαϊκιστική Κεντροαριστερά του «αυριανισμού» και αντιιμπεριαλιστικές κινήσεις πρωτόγονου φιλοαραβισμού. Από τότε, έχουν τεθεί οι βάσεις για την αναπαραγωγή κάθε μορφής αντισημιτικών μύθων στη δημόσια συζήτηση, η οποία φθάνει μέχρι τις μέρες μας.

Συνωμοσίες στην κρίση

Πού οφείλεται αυτή η δημοφιλία και η ανθεκτικότητα των «Πρωτοκόλλων» στην Ελλάδα, δημιουργώντας ένα, πραγματικά, ευρωπαϊκό φαινόμενο;

Τα «Πρωτόκολλα» γνώρισαν τη μεγαλύτερη ανάπτυξή τους στη χώρα μας μετά τον πόλεμο, και ιδίως, μετά τη Μεταπολίτευση, τη στιγμή που η αίγλη τους στην υπόλοιπη Δυτική Ευρώπη περιορίστηκε σε περιθωριακές ακροδεξιές πολιτικές οργανώσεις.

Η ελληνική ιδιαιτερότητα οφείλεται στο ότι στη χώρα μας δεν υπήρξε πραγματική αποναζιστικοποίηση. Οι συνεργάτες των Γερμανών εντάχθηκαν μετά τον πόλεμο στις εθνικές δυνάμεις στη μάχη κατά του κομμουνισμού, ενώ το Ολοκαύτωμα και η καταστροφή των εβραϊκών κοινοτήτων του τόπου μας παραμένει, ουσιαστικά, θέμα-ταμπού για την ελληνική κοινωνία. Επιπλέον, η πολιτική επιλογή της συμμαχίας και της προσκόλλησης της χώρας μας με τα αραβικά κράτη, ήδη από τη δικτατορία –η Ελλάδα θα είναι η τελευταία χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα αναγνωρίσει διπλωματικά το Ισραήλ, μόλις το 1990– είναι ένα ακόμα στοιχείο εξήγησης αυτού του φαινομένου.

Παράλληλα, από τις αρχές της δεκαετίας του ΄90 με το λεγόμενο Μακεδονικό αναπτύσσεται στη χώρα ένα κύμα πρωτόγονου αντιιμπεριαλιστικού εθνικισμού, ενώ και η είσοδος χιλιάδων μεταναστών, που η ελληνική κοινωνία ήταν ανέτοιμη να αντιμετωπίσει, προκάλεσε αύξηση της ξενοφοβίας. Αυτά σε συνδυασμό με τη δημιουργία της ιδιωτικής τηλεόρασης, που για λόγους εντυπωσιασμού άνοιξε τις πύλες της στη διατύπωση των πιο ακραίων συνωμοτικών θεωριών, όπως η γνωστή ιστορία με τους 4.000 Εβραίους που διέφυγαν από τους Δίδυμους Πύργους επειδή είχαν ειδοποιηθεί για την επίθεση, αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον για τη θεωρία των «Πρωτοκόλλων» και διαμόρφωσαν μια σύγχρονη λαϊκή κουλτούρα ικανή να παρασυρθεί στη λογική της συνωμοσιολογίας.

Ποια είναι κατά την περίοδο της κρίσης που διανύουμε η απήχηση των «Πρωτοκόλλων» στον τόπο μας, αλλά και ευρύτερα των θεωριών συνωμοσίας;

Η όξυνση της οικονομικής κρίσης αφήνει ελεύθερο το πεδίο για τη δραματική ανάπτυξη κάθε λογής συνωμοτικών θεωριών στον δημόσιο λόγο. Αυτή τη στιγμή, τρία κόμματα στηρίζουν την πολιτική τους επιχειρηματολογία στο περιεχόμενο των «Πρωτοκόλλων». Ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ, Γιώργος Καρατζαφέρης, ήταν ο πρώτος πολιτικός αρχηγός που μέσα στη Βουλή επικαλέστηκε τα «Πρωτόκολλα» προκειμένου να περιγράψει την ευρωπαϊκή ενοποίηση ως «πραγμάτωση» της Νέας Τάξης Πραγμάτων και ως επιβεβαίωση της θεωρίας τους.

Ακολούθησε η Χρυσή Αυγή, η οποία από δεκαετίες αναφέρεται στα «Πρωτόκολλα» με κάθε ευκαιρία. Ο αρχηγός της, Νίκος Μιχαλολιάκος, συνήθιζε επί χρόνια να ξεκινά τα κείμενά του με ένα εδάφιο από αυτά, ο Ηλίας Κασιδιάρης τα επικαλέστηκε μέσα στη Βουλή, ενώ ο βουλευτής της ναζιστικής οργάνωσης Μιχάλης Αρβανίτης προχώρησε πέρυσι και στην έκδοσή τους.

Αλλά τα στοιχεία των «Πρωτοκόλλων» θα τα συναντήσουμε στον πολιτικό λόγο και τρίτου κόμματος. Στο συνέδριο των Ανεξαρτήτων Ελλήνων τον Απρίλιο του 2013, πολλοί σύνεδροι ισχυρίζονταν πως εξυφαίνεται μια ανθελληνική συνωμοσία, την οποία απέδιδαν σε σιωνιστικό δάκτυλο που κινεί τις τράπεζες και, μέσω αυτών, τη χρεωκοπία της Ελλάδας.

Ωστόσο, η λογική των «Πρωτοκόλλων» έχει διαχυθεί, πλέον, σε ευρύτερα ακροατήρια. Λειτουργεί σήμερα ως σημείο σύγκλισης διαφορετικών ιδεολογικών ρευμάτων και χρησιμοποιείται ως κώδικας επικοινωνίας μεταξύ τάσεων της σύγχρονης Ακροδεξιάς, ομάδων του αντιιμπεριαλιστικού εθνικισμού της πατριωτικής Αριστεράς και πιστών οπαδών των συνωμοτικών θεωριών που διαχέονται από το Διαδίκτυο και την τηλεόραση, ενώ τα «Πρωτόκολλα» έχουν βρει ένα νέο κύμα υποστήριξής τους στο εσωτερικό της Εκκλησίας, αγκαλιαζόμενα και από επιφανείς εκκλησιαστικούς παράγοντες.

Εξάλλου, η θεωρία της παγκόσμιας συνωμοσίας, η πεποίθηση ότι αποτελούμε το ανάδελφο έθνος που το έχουν βάλει όλοι στο στόχαστρο, καθώς και ότι το τελευταίο οφείλει σύσσωμο να αντισταθεί στην επιβουλή της «παγκόσμιας διακυβέρνησης» είναι κοινός τόπος για πολίτες που τοποθετούνται σε όλο το εύρος του πολιτικού φάσματος, από την παραδοσιακή Αριστερά μέχρι την Ακροδεξιά. Μάλιστα, ένα από τα πρώτα πανό που στήθηκαν μπροστά στην ελληνική Βουλή από το «κίνημα των αγανακτισμένων» τον Ιούνιο του 2011 έφερε το σύνθημα «Όχι στην παγκόσμια διακυβέρνηση».

Παράλληλα, η συνθηματολογία περί ξένης κατοχής, Τέταρτου Ράιχ, τσούλας Μέρκελ, Λέσχης Μπίλντερμπεργκ, εβραϊκής Goldman Sachs και πρωθυπουργού Τζέφρι κυριάρχησε συχνά στη δημόσια συζήτηση και επέτρεψε στην όποια Χρυσή Αυγή να κολυμπάει σαν το ψάρι στο νερό. Δυστυχώς, αυτού του είδους η συνωμοσιολογική αντίληψη των κοινωνικοπολιτικών φαινομένων αποτελεί, πια, μια πολύ υπολογίσιμη λαϊκή ιδεολογία στην Ελλάδα.

Αποδιοπομπαίοι τράγοι

Πού οφείλεται η γοητεία σε τέτοιους καιρούς των συνωμοσιολογικών θεωριών και πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν;

Ζούμε μια πραγματική ανθρωπιστική καταστροφή στη χώρα αυτή τη στιγμή. Οι θεωρίες συνωμοσίας ικανοποιούν την ανάγκη καταφυγής σε εύκολες ερμηνείες δύσκολων και σύνθετων φαινομένων, όπως η τωρινή πολιτική και οικονομική κρίση, για την οποία δεν είναι απλό να δοθεί λύση.

Πιστεύοντας κάποιος σε αυτές, φαντασιακά έχει τον τρόπο να δημιουργήσει τον αποδιοπομπαίο τράγο –χαρακτηριστικά, ο μεγαλύτερος εχθρός της χώρας μας θεωρείται σήμερα ο χρηματιστής Σόρος, ως όργανο των «σκοτεινών ανθελληνικών σχεδιασμών του διεθνούς σιωνισμού»– και να φτιάξει, ταυτόχρονα, έναν δικό του εσωτερικό ψυχολογικό μηχανισμό που θα απαλύνει τον πόνο του και θα κάνει αποδεκτή την κατάστασή του επειδή θα τη θεωρεί απόρροια μιας τεράστιας και σατανικής δύναμης που βρίσκεται έξω από αυτόν.

Φυσικά, αυτό καταλήγει, τελικά, στην απραξία. Τα «Πρωτόκολλα» έρχονται, ακριβώς, εδώ να προσφέρουν έτοιμη τροφή, πόσω μάλλον που το περιεχόμενο της συνωμοσίας που περιγράφουν είναι ευέλικτο –οι Εβραίοι παραμένουν το κοινό υπόστρωμα σε όλες αυτές– και προσαρμόζεται στις ανάγκες κάθε χώρας και εποχής.

Τη συνωμοσιολογική σκέψη πρέπει να την αντιπαλέψουμε, όσο γίνεται, μέσω εκδόσεων, της εκπαίδευσης, των ΜΜΕ. Αν δεν γίνει σαφές, όμως, ότι υπάρχει μια πολιτική διέξοδος από την κρίση, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, θα αναπαράγονται τα ίδια στερεότυπα. Θα είμαστε, δηλαδή, χαμένοι από χέρι. Δεν μπορείς να απαντήσεις σε μια ανορθολογική θεωρία που έχει ρίζες με ορθολογικά επιχειρήματα.

Shedia

Η παρηγοριά της συνωμοσιολογίας. Συνέντευξη του Δημήτρη Ψαρρά στον Σπύρο Ζωνάκη

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ

ΣΧΕΔΙΑ TWEETS

Shedia

Η παρηγοριά της συνωμοσιολογίας. Συνέντευξη του Δημήτρη Ψαρρά στον Σπύρο Ζωνάκη

Διαδωστε το

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ

Το Newsletter της Σχεδιας

ΣΧΕΔΙΑ TWEETS