Shedia

του Σπύρου Ζωνάκη

Σωματική άσκηση, απομονωμένη ακρόαση, νοητική ενδυνάμωση, παιχνίδι με την άμμο. Μπορεί η άνοια να είναι ανίατη, μια σειρά από δράσεις, όμως, προσφέρουν ενέργεια και χαρά στους πάσχοντες.

Ολλανδία, 1997. Θέλοντας να σπάσει την κοινωνική απομόνωση και το στίγμα που βαραίνει τους ασθενείς με Αλτσχάιμερ και τις οικογένειές τους, ο κλινικός ψυχολόγος Μπερ Μίεζεν δημιουργεί το πρώτο «Αλτσχάιμερ Καφέ». Εκεί οι συνδαιτυμόνες, οι ίδιοι οι ασθενείς, οι φροντιστές τους, αλλά και οποιοσδήποτε επισκέπτης, μπορούν να μοιραστούν (δωρεάν) τις εμπειρίες τους, ένα γεύμα, να παίξουν ένα επιτραπέζιο, να τραγουδήσουν. Με άλλα λόγια, να έρθουν κοντά. Ο θεσμός των «Αλτσχάιμερ Καφέ» θα γνωρίσει απρόσμενη άνθιση στη χώρα της τουλίπας, με τους συγκεκριμένους χώρους, που διευθύνονται από εθελοντές και μπορούν να στεγάζονται ακόμη και σε κοινοτικά κέντρα ή βιβλιοθήκες, να ξεπερνούν τους 190.

«Σε σχετική αναφορά της, η Alzheimer’s Disease International  τονίζει ότι το στίγμα και οι κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν σημαντικά προβλήματα για τα άτομα με άνοια και τις οικογένειές τους. Σχεδόν 1 στα 4 άτομα αποκρύπτει την ιατρική διάγνωση επικαλούμενο το στίγμα και το 40% αναφέρει αποχή από δραστηριότητες καθημερινής διαβίωσης, τόσο οικογενειακές όσο και κοινωνικές, για τον ίδιο λόγο», μας λέει η νευρολόγος-ψυχίατρος Παρασκευή Σακκά, πρόεδρος του Εθνικού Παρατηρητηρίου για την Άνοια και πρόεδρος της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών.

Στην Ελλάδα, αυτή τη στιγμή, υπάρχουν 25 μη κερδοσκοπικές εταιρείες Αλτσχάιμερ, «οι οποίες, παρά τους ελάχιστους οικονομικούς πόρους, αγωνίζονται για την καταπολέμηση του στίγματος, προσφέροντας ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις στους πάσχοντες, αλλά και εκπαίδευση-υποστήριξη στους φροντιστές τους. Η υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Άνοια καθυστέρησε σημαντικά, η υλοποίησή του έχει, όμως, πλέον ξεκινήσει: 12 ιατρεία μνήμης, οκτώ κέντρα ημέρας και δύο μονάδες τελικού σταδίου δημιουργούνται στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας», συμπληρώνει.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Μπορούμε, ωστόσο, να προλάβουμε το Αλτσχάιμερ; «Οι σημαντικότεροι παράγοντες κινδύνου που έχουν διαπιστωθεί για τη νόσο είναι η γενετική προδιάθεση και η αύξηση της ηλικίας, παράγοντες μη τροποποιήσιμοι. Ωστόσο, υπάρχουν και τροποποιήσιμοι παράγοντες, όπως είναι οι καρδιαγγειακοί παράγοντες, το κάπνισμα, οι κακώσεις της κεφαλής, η κατάθλιψη, διάφορα φάρμακα (οιστρογόνα, αντιυπερτασικά, αντιλιπιδαιμικά, αντιφλεγμονώδη κ.ά.). Επιπλέον, άνθρωποι με μεγαλύτερα νοητικά αποθέματα πιθανώς μπορούν να αντισταθμίσουν τις βλάβες τύπου νόσου Αλτσχάιμερ στον εγκέφαλό τους, ώστε να εκδηλώνουν τη νόσο αργότερα ή και καθόλου. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι άνθρωποι με υψηλότερο IQ, περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης, περισσότερο απαιτητικά επαγγέλματα και περισσότερες δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου έχουν μικρότερες πιθανότητες ανάπτυξης νόσου Αλτσχάιμερ. Ο κύριος, όμως, περιβαλλοντικός παράγοντας που έχει συσχετιστεί με τη νόσο Αλτσχάιμερ είναι η διατροφή. Μεγαλύτερη πρόσληψη βιταμινών C, Ε, Β6, Β12 και φυλλικού οξέος, φλαβονοειδών, ακόρεστων λιπαρών και μέτρια κατανάλωση αλκοόλ έχουν συσχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης νόσου Αλτσχάιμερ. Νεότερα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η μεσογειακή δίαιτα  σχετίζεται και με μειωμένη πιθανότητα για νόσο Αλτσχάιμερ», σημειώνει η κ. Σακκά.

Την ανάγκη εστίασης στο μετριασμό των παραγόντων κινδύνου που επιταχύνουν την εξέλιξη της νόσου επισημαίνει και ο κ. Κωνσταντίνος Λυκέτσος, καθηγητής Ψυχιατρικής και διευθυντής του Κέντρου Μνήμης και Θεραπείας Αλτσχάιμερ Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη. «Μεταξύ των εν  λόγω παραγόντων συγκαταλέγονται: η καλή γενική υγεία, η αποτελεσματική αντιμετώπιση χρόνιων συνοδών παθήσεων (π.χ. η υψηλή αρτηριακή πίεση και ο διαβήτης), η αποφυγή χρήσης εκείνων των φαρμάκων που επηρεάζουν αρνητικά τον εγκέφαλο –φάρμακα για τον ύπνο, όπως η διφαινυδραμίνη ή η υδροξυζίνη, καθώς και οι βενζοδιαζεπίνες–, η σωστή ενυδάτωση και διατροφή, ο καλός ύπνος, η κατά το δυνατόν συχνότερη συμμετοχή σε νοητικές, σωματικές και κοινωνικές δραστηριότητες κατά τα πρώτα στάδια της νόσου. Επίσης, επειδή πολλά από τα νευροψυχιατρικά συμπτώματα της νόσου (π.χ. η κατάθλιψη, οι παραισθήσεις, το άγχος, ο εκνευρισμός, οι ψευδαισθήσεις) μοιάζουν με κοινές ψυχιατρικές διαταραχές, όπως είναι η μείζων κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή, η σχιζοφρένεια,  κλινικοί γιατροί εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τακτικά για την αντιμετώπισή τους ψυχοτρόπα φάρμακα, όπως τα αντιψυχωσικά ή τα αντικαταθλιπτικά, των οποίων η χρήση καλό είναι να αποφεύγεται. Τα αντιψυχωσικά φάρμακα, μάλιστα, μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβλαβή για τα άτομα με άνοια, επιταχύνοντας τη νοητική εξασθένηση. Θα πρέπει, επιπλέον να επισημανθεί ότι το στρες και οι οξείες καταστάσεις ασθένειας, όπως τα κοινά κρυολογήματα το χειμώνα, οι κυστικές λοιμώξεις ή ένα οξύ τραύμα από πτώση μπορεί να επιταχύνουν την εξέλιξη της νόσο. Η ελαχιστοποίηση της έκθεσης σε τέτοιους στρεσογόνους παράγοντες αποτελεί, συνεπώς, έναν κρίσιμο στόχο».

Άκρως ενδιαφέρον είναι ότι, σύμφωνα με τον κ. Λυκέτσο, μεταξύ των ισχυρότερων δεικτών καλής πρόγνωσης υπάρχουν και κάποιοι που σχετίζονται με το περιβάλλον στο οποίο γίνεται η περίθαλψη του ασθενούς. «Στη μελέτη DPS, διαπιστώθηκε ότι ένα άτομο με άνοια το οποίο λάμβανε φροντίδα από τον/τη σύζυγό που κατά τα λεγόμενά του/της “ένιωθε κοντά” στον/στη σύντροφό του κατά τα πρώτα στάδια της νόσου, ζούσε ώς και 10 χρόνια περισσότερα από ένα άτομο το οποίο  λάμβανε φροντίδα από κάποιο από τα παιδιά του που δεν “που δεν αισθανόταν πολύ κοντά του”. Όταν οι φροντιστές ενός ατόμου με άνοια χρησιμοποιούν προσεγγίσεις λογικής επίλυσης προβλημάτων, αντί για άσκηση κριτικής ή αγχώδη και υπερβολική εμπλοκή στην περιποίηση, τότε ο ασθενής εμφανίζει πολύ καλύτερα αποτελέσματα, ζει περισσότερο και με καλύτερη ποιότητα».

ΣΩΤΗΡΙΑ ΑΣΚΗΣΗ

Είναι τον παραγνωρισμένο ρόλο που διαδραματίζει η σωματική άσκηση τόσο στην πρόληψη όσο και στην ίδια τη διαχείριση της άνοιας που αναδεικνύει η δρ Φυσικής Αγωγής Ελένη Δημακοπούλου, που εργάζεται στο κέντρο ημέρας της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών. «Ξέρουμε, πλέον, από μελέτες ότι όσο πιο υψηλά επίπεδα σωματικής άσκησης και φυσικής δραστηριότητας έχουμε τόσο πιο μειωμένες είναι οι πιθανότητες να νοσήσει κάποιος με Αλτσχάιμερ, οι πιθανότητες μειώνονται από 40 ώς 50%. Οι μελέτες, μάλιστα, εστιάζουν ήδη από την ηλικία των σαράντα χρόνων και κυρίως στην αερόβια άσκηση μακράς διάρκειας, όπως το περπάτημα, ο χορός, η ποδηλασία, το κολύμπι. Με την αερόβια άσκηση, αυξάνεται η αιματική ροή στον εγκέφαλο και μειώνεται πολύ το οξειδωτικό στρες, οπότε λειτουργεί καλύτερα ο εγκέφαλός μας. Για τους ανθρώπους με ήπια νοητική διαταραχή και αρχόμενη άνοια, οργανώνουμε δυο φορές την εβδομάδα αναερόβιες ασκήσεις, με βάρη, λάστιχα, μπάλες του πιλάτες, κοντάρια γυμναστικής, στοχεύοντας στη μυική τους ενδυνάμωση και να βελτιώσουν την ισορροπία τους.  Συστήνουμε και τρεις φορές την εβδομάδα την αερόβια άσκηση, που μπορεί να είναι το συστηματικό περπάτημα. Έχουμε να κάνουμε με μία γενιά ανθρώπων που δεν έχουν γαλουχηθεί να έχουν τη φυσική άσκηση στη ζωή τους. Τους ρωτάμε: “πότε κάνατε γυμναστική τελευταία φορά;” και η απάντησή τους είναι “στο σχολείο”. Εντούτοις, είναι πολύ θετικοί στο να ξεκινήσουν σωματική άσκηση, γιατί καταλαβαίνουν ότι τους λείπει η κίνηση από την καθημερινή τους ζωή και ότι θα τους βοηθήσει πρακτικά. Στοχεύουμε, για παράδειγμα, στο να μπορούν να περπατήσουν από το σπίτι τους ώς το κέντρο ημέρας, χωρίς να χρειαστεί να σταματήσουν πέντε φορές στο δρόμο ή να μπορούν να πάνε στο σουπερμάρκετ και να μπορούν να μεταφέρουν δυο τρεις σακούλες σπίτι τους».

Τι είναι, όμως οι ασκήσεις διπλού έργου; «Πρόκειται για ένα πάντρεμα κινητικών δεξιοτήτων με νοητικές ασκήσεις. Να κάνουν, ενδεικτικά, ασκήσεις ισορροπίας, λέγοντάς τους, ταυτόχρονα, να μας πουν χρώματα, τις ημέρες της εβδομάδας ή το αλφάβητο ανάποδα. Αυτό έχει δείξει ότι και στο νοητικό και στο κινητικό σκέλος βοηθάει πάρα πολύ», επισημαίνει η κ. Δημακοπούλου.

Τον σωτήριο χαρακτήρα των προγραμμάτων νοητικής ενδυνάμωσης αναδεικνύει η καθηγήτρια στο ΑΠΘ και ιδρύτρια της Ελληνικής Εταιρείας  Alzheimer, νευρολόγος-ψυχίατρος κ. Μάγδα Τσολάκη. «Aφού έχουμε τη νευροψυχολογική εκτίμηση της άνοιας, τη νευρολογική διάγνωση και χορηγηθεί η φαρμακευτική αγωγή, οι ασθενείς μπαίνουν σε μια σειρά από προγράμματα, όπως εκείνα των νοητικών ασκήσεων. Χαρακτηριστικά, τους δίνουμε χαρτιά όπου έχουμε γραμμένες λέξεις και τους ζητούμε να κάνουν αναγραμματισμό, έτσι ασκείται και η προσοχή και η συγκέντρωσή τους. Μία μουσικός τους παίζει στο αρμόνιο αγαπημένα τους τραγούδια και, μετά το τέλος του τραγουδιών, αφού τα τραγούδησαν και οι ίδιοι, καλούνται να συμπληρώσουν τα κενά σε μισές λέξεις από τα τραγούδια αυτά. Άρα, εδώ ασκείται και η προσοχή και η μνήμη. Έχουμε κάνει μία μελέτη με 300 ασθενείς που είχαν προβλήματα με τη μνήμη τους, ήταν στο προστάδιο της άνοιας. Οι 150 είχαν κάνει τέτοιες ασκήσεις και οι 150 όχι. Μετά από τρία χρόνια  ασκήσεων μόνο οι δύο από τους 150  εισήλθαν στην άνοια, ενώ από τους 150 που δεν είχαν ασκηθεί εξελίχθηκαν στην άνοια οι 18. Σώσαμε, δηλαδή, 16 ανθρώπους από το να μπουν στην άνοια με αυτά τα προγράμματα», σημειώνει η κ. Τσολάκη.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΜΜΟΣ

Μπορεί η αμμοθεραπεία, παιχνίδια δηλαδή με μινιατούρες και τη χρήση άμμου και νερού να γίνει ακρογωνιαίος λίθος για τη νοητική και ψυχολογική ενδυνάμωση ανθρώπων με άνοια; Η απάντηση είναι καταφατική, όπως μας βεβαιώνει η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια στην Ελληνική Εταιρεία Alzheimer Κατερίνα Σιαμπάνη. «Σκεφτήκαμε πως αν χρησιμοποιούσαμε περισσότερα αντικείμενα, και μάλιστα προσωπικά τους αντικείμενα, ίσως τους βοηθούσαμε περισσότερο να θυμηθούν, μιας και θα είχαν τη δυνατότητα να τα αγγίζουν. Χρησιμοποιώντας την αμμοθεραπεία, δηλαδή, μινιατούρες και δοχεία με άμμο, βοηθιούνται οι ασθενείς να προσεγγίσουν μια ιστορία, να  μοιραστούν κάτι πολύ δικό τους. Θυμάμαι έναν ηλικιωμένο κύριο γύρω στα 80, που ήταν αγρότης και τον είχαν φέρει τα παιδιά του στο Κέντρο Ημέρας, ζούσε μαζί τους, Αναπολούσε τo παρελθόν κι έλεγε συνέχεια: “Εγώ ήμουν νοικοκύρης, τώρα δεν έχω τίποτε”, ήταν πολύ θυμωμένος. Όταν, λοιπόν, έστηνα το δίσκο με την άμμο, είχα φροντίσει να έχω κάποια από τα ζώα που είχε στο κτήμα του. Ήταν συγκινητικό πώς έπαιρνε το άλογο, που είχε και έναν καβαλάρη, και μιλούσε για τον εαυτό του, διηγούνταν ιστορίες.  Όταν ρώτησα το γιο του αν στο σπίτι μιλάει καθόλου για τη ζωή στο χωριό που άφησε, η απάντησή του ήταν: “Αυτά θα καθόμαστε να ακούμε;”, οπότε κατάλαβα ότι στον άνθρωπο δεν δινόταν χώρος να μιλήσει. Χρειάστηκε να συζητήσω με το γιο του πάνω σε αυτό, να του εξηγήσω ότι ο πατέρας του έχει πράγματα να του πει, να του αφιερώνει λίγο χρόνο να τον ακούει. Έτσι, μέρα με τη μέρα, ο κύριος αυτός ερχόταν στο κέντρο ημέρας όλο και πιο χαρούμενος και επικοινωνιακός».

Και τα ελληνικά λαϊκά παραμύθια, όμως, μπορούν να αποτελέσουν ένα εργαλείο ενεργοποίησης της μνήμης ηλικιωμένων που πάσχουν από άνοια. «Παρατηρήσαμε ότι στους ηλικιωμένους  που πάσχουν από άνοια κάποια χαρακτηριστικά των ελληνικών λαϊκών παραμυθιών ενεργοποιούν τη μνήμη τους, η γλώσσα, η παράδοση, η προβολή του φυσικού περιβάλλοντος. Μετά την πρώτη αφήγηση, επαναλαμβάνουμε, συνήθως, το παραμύθι άλλη μια φορά, συχνά με τη βοήθεια των μελών της ομάδας που ενδέχεται να θυμούνται κάτι από το παραμύθι. Ταυτόχρονα, καταγράφουμε σε έναν πίνακα τις λέξεις-κλειδιά από το παραμύθι. Οι λέξεις-κλειδιά ενεργοποιούν προσωπικά βιώματα και μνήμες των μελών στις ομάδες. Μια ηλικιωμένη γυναίκα 84 ετών, η κυρία Ελευθερία, μετά την αφήγηση του παραμυθιού “Η κουκουβάγια και η πέρδικα”, σηκώθηκε από τον καναπέ που καθόταν και αυθόρμητα στάθηκε με το πρόσωπο στον τοίχο για να μας δείξει πώς την έβαζε τιμωρία η δασκάλα της στο σχολείο. Κάθισε αρκετή ώρα στη γωνία του τοίχου με γυρισμένη την πλάτη στην ομάδα και τα χέρια στο πρόσωπο. Όταν την πλησιάσαμε και τη ρωτήσαμε τι κάνει, μας απάντησε: “Σας δείχνω πώς έκανα όταν η δασκάλα μ’ έβαζε τιμωρία. Ήμουν γυρισμένη στον τοίχο και έκλαιγα. Θυμάμαι που ένιωθα άσχημα”. Ένιωσε έκπληξη και χαρά που θυμήθηκε κάτι, ενώ πίστευε ότι είχε ξεχάσει τα πάντα»,  μας εξηγεί η κ. Σιαμπάνη.

ΕΝΤΟΝΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ

Η θεραπεία δι’ αναμνήσεων στοχεύει κι εκείνη, μέσω των αυτοβιογραφικών αναμνήσεων, στην ενίσχυση της λειτουργικής μνήμης των ανοϊκών ασθενών. «Χρησιμοποιείται αρκετά σε ανθρώπους που βρίσκονται στο μεσαίο στάδιο της άνοιας. Μπορεί ο συντονιστής της ομάδας να θέσει θέματα που ξεκινάνε από τα παιδικά χρόνια, από την πρώτη μέρα στο σχολείο. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν και βοηθήματα, όπως να έχουν αντικείμενα από μία σχολική τάξη,  μία βαθμολογία ή φωτογραφίες των ίδιων ως μαθητών. Αυτό που φέρνει η θεραπεία δι’ αναμνήσεων είναι και το συναίσθημα, γιατί το συναίσθημα βοηθάει πολύ στο να αποθηκευτεί μια ανάμνηση, όσο πιο έντονη είναι τόσο πιο πιθανό είναι να αποθηκευτεί. Συζητούσαμε για το γάμο και μια κυρία, συγκινημένη, θυμήθηκε λεπτομέρειες από τη μέρα του δικού της γάμου, πώς γνωρίστηκε με το σύζυγό της», επισημαίνει η ψυχολόγος Αρετή Ευθυμίου, γενική γραμματέας της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών.

Δεν λείπουν, όμως, και άλλες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις ενίσχυσης των εκτελεστικών λειτουργιών και της λεκτικής μνήμης. «Σε αρχόμενο στάδιο, για παράδειγμα, μια άσκηση ενδυνάμωσης των εκτελεστικών λειτουργιών είναι να δώσουμε μια ένα σενάριο ότι αναζητούμε ένα σπίτι με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τετραγωνικών και από μία λίστα αγγελιών ο ασθενής να χρειαστεί να εντοπίσει εκείνη που είναι κατάλληλη βάσει των οδηγιών που έχουν δοθεί. Ή να δώσουμε μια άσκηση λεκτικής μνήμης, για παράδειγμα, μια  σειρά από λέξεις, όπως καρέκλα, πόρτα, ρολόι, τραπέζι, και να ζητήσουμε από τους ανθρώπους να συνδέσουν αυτές τις λέξεις με μια φανταστική ιστορία. Κάτι το οποίο είναι περίεργο μένει πιο εύκολα στη μνήμη, ενώ για κάτι το συνηθισμένο δεν γίνεται η χάραξη σε αυτήν, άρα μετά δεν ανακαλείται», μας λέει η κ. Ευθυμίου.

Μία από τις παρεμβάσεις για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με άνοια και των περιθαλπόντων του είναι και η λειτουργία ενός Alzheimer Café από την Εταιρεία Alzheimer Αθηνών. «Φροντιστές και ασθενείς πίνουν τον καφέ τους και μοιράζονται μια κοινή δραστηριότητα, όπως ένα μάθημα χορού ή ρεφλεξολογία. Είναι μια ευκαιρία να βγουν από το σπίτι και να κάνουν κάτι μαζί», προσθέτει η κ. Ευθυμίου.

Ακριβώς τη σημασία της ψυχοεκπαίδευσης των περιθαλπόντων και της στήριξής τους, ώστε να μιλήσουν για το προσωπικό νόημα στη φροντίδα που δίνουν υπογραμμίζει η κ. Σιαμπάνη. «Σε τέτοιες περιπτώσεις, συχνά αναδύονται οι μισοτελειωμένες υποθέσεις που υπάρχουν στη σχέση τους με το άτομο που ανέλαβαν να φροντίσουν, οι οποίες όσο μένουν ανοιχτές πυροδοτούν συναισθήματα ενοχής στον περιθάλποντα. Το επίπεδο κατάθλιψης και άγχους που βιώνεται από τους περιθάλποντες δείχνει πως η υγεία των περιθαλπόντων θα πρέπει να θεωρείται ίσης σπουδαιότητας, εφόσον και η υγεία του ασθενούς εξαρτάται από εκείνη του περιθάλποντα. Αν δοθεί περισσότερη προσοχή στους περιθάλποντες, αυτό θα τους βοηθήσει να αποδεχτούν την προσοχή στον εαυτό τους και θα απαλύνει την ενοχή που ίσως βιώνουν, όταν διαθέτουν χρόνο για τον εαυτό τους. Χρειάζονται, επιπλέον, παρεμβάσεις για να βοηθήσουμε τους περιθάλποντες να κατανοήσουν ότι η συμπεριφορά  του ασθενούς που φροντίζουν είναι μέρος της ασθένειας και όχι μια ξεροκεφαλιά, μια πεισματάρικη αντίδραση ή ο κακός χαρακτήρας του ασθενούς που “βγαίνει με τα γεράματα”». 

ΜΕΘΟΔΟΣ ΘΑΛΛΩ

Η μέθοδος Θάλλω, που δημιουργήθηκε από τους ηθοποιούς Νότη Παρασκευόπουλο  και Κωνσταντίνα Μαλτέζου πριν από οκτώ χρόνια, είναι ένα πρωτοποριακό ψυχαγωγικό μοντέλο για ανθρώπους που υποφέρουν από άνοια, όπου κάθε συνάντηση ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα μέσα από την τέχνη, ενώ πραγματοποιούνται μια σειρά από δράσεις: από παίξιμο επιλεγμένων επιτραπέζιων παιχνιδιών, εκτενείς συζητήσεις σε θέματα που επιλέγουν οι ίδιοι, παιχνίδια ρόλων και τραγούδι. Επιπλέον, η Θάλλω λειτουργεί και μία υπηρεσία τηλεφωνικής ενημέρωσης και υποστήριξης για άτομα με άνοια και τους φροντιστές τους. «Έχουμε έρθει σε επαφή με περισσότερους από 3.000 ηλικιωμένους σε πάνω από είκοσι γηροκομεία. Η άνοια δεν είναι θεραπεύσιμη, είναι, όμως, διαχειρίσιμη. Η δράση βασίζεται στο να εμπλέκονται ενεργά οι ίδιοι και όχι παθητικά. Παρατηρήσαμε πως η συμμετοχή των ηλικιωμένων στο ψυχαγωγικό πρόγραμμα γινόταν πιο ενεργητική, αισθητή και πολλές φορές με παρουσία δείγματος λογικής ροής σκέψης, όταν το μήνυμα μεταφερόταν με τη μορφή αλλεπάλληλων συνειρμών, αναπτύξαμε τη δική μας θεωρία, που ονομάσαμε “αρχή συνειρμικής σκέψης”. Για παράδειγμα, με αφορμή τη γέννηση του ζωγράφου Γιάννη Τσαρούχη στις 13 Ιανουαρίου του 1910, επιλέγω να ξεκινήσω τη δράση μου κουβεντιάζοντας γι’ αυτόν. Ρωτάω τους ανθρώπους τι επάγγελμα πιστεύουν πως έκανε. Αν κανείς δεν γνωρίζει την απάντηση, τους βοηθάω με μια σύντομη παντομίμα, όπου δείχνω πως βαστάω ένα πινέλο και μία παλέτα και ζωγραφίζω. Το επάγγελμα του ζωγράφου αποτελεί μία νέα αφορμή. Τους ζητώ να ονομάσουν διάφορα υλικά ζωγραφικής. Μπορώ, αν θέλω, να γίνω πιο συγκεκριμένος κάνοντας την ερώτηση: "Ας πούμε πέντε υλικά που χρειάζεται ένας ζωγράφος για να ζωγραφίσει". Όταν ειπωθούν τα χρώματα, ζητάω την αναφορά διαφόρων χρωμάτων και, στη συνέχεια, παραλληλισμούς χρωμάτων με αντικείμενα ή φρούτα. Για παράδειγμα, αν κάποιος αναφέρει το κίτρινο χρώμα, μπορώ να ζητήσω αναφορά κίτρινων λαχανικών ή φρούτων. Αν ειπωθεί το λεμόνι, μπορώ να ρωτήσω αν είναι ξινό ή γλυκό, στη συνέχεια να μου πουν τρία γλυκά που τους αρέσουν και να συνεχίσω τους συνειρμούς», σημειώνει στη «σχεδία» ο κ. Παρασκευόπουλος.

Αναπόσπαστο κομμάτι της μεθόδου Θάλλω είναι και η αισθητηριακή προσέγγιση. «Είναι ένας απλός και εύκολος τρόπος να βελτιωθεί η καθημερινότητα των ασθενών με άνοια, ενεργοποιώντας εκείνους τους μηχανισμούς του εγκεφάλου που βοηθούν στην ανάκληση εικόνων και μοτίβων που έχει αποθηκεύσει ο άνθρωπος στα πρώτα στάδια της ζωής του. Είχαμε, για παράδειγμα υφάσματα και κάναμε ένα παιχνίδι σε σχέση με το τι θα μπορούσαμε να φτιάχναμε με αυτά, ”καναπέ” “νυφικό”, ήταν  κάποιες απαντήσεις. Μια κυρία, μάλιστα, αναγνώρισε σε μια δαντέλα το ύφασμα του νυφικού της, το αναγνώρισε με την αφή», προσθέτει ο κ. Παρασκευόπουλος.

Άρρηκτα συνδεδεμένη με τη μέθοδο Θάλλω είναι και εκείνη της «Απομονωμένης Ακρόασης». «Ένας άνθρωπος με άνοια δεν μπορεί να μείνει συγκεντρωμένος σε ένα πράγμα για πολλή ώρα. Βρίσκαμε, λοιπόν, εκτελέσεις αγαπημένων τους τραγουδιών και τα άκουγαν με ακουστικά, ώστε να μην αποσπάται η προσοχή τους από εξωτερικά ερεθίσματα, ενώ παρακινούμε και την υπόλοιπη ομάδα να συμμετέχει στο τραγούδι που ακούει ο κάθε χρήστης. Παρατηρήσαμε σε ασθενείς με άνοια νέα κινησιολογικά μοτίβα, ορθή σύνταξη προτάσεων και την  παρουσία στοιχειώδους ομιλίας σε ανθρώπους που είχαν απολέσει το λόγο. Μια κυρία, για παράδειγμα, που είχε εννιά μήνες να μιλήσει, άκουσε το “Άστα τα μαλάκια σου”, σήκωσε τα μάτια, κοίταξε την Κωνσταντίνα και άρχισε να τραγουδάει», συμπληρώνει ο κ. Παρασκευόπουλος.

Και η τεχνολογία της εικονικής πραγματικότητας, όμως, προσφέρει ευεξία στους ασθενείς που πάσχουν από άνοια. «Σε μια συνεργασία με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, φτιάξαμε το πρώτο σενάριο εικονικής πραγματικότητας που αφορούσε τα άτομα τρίτης ηλικίας με άνοια. Ήταν γύρω στα τέσσερα λεπτά, γιατί αυτός είναι ο μέσος όρος χρόνου που μπορεί ένας ηλικιωμένος με άνοια να κάτσει με μία μάσκα εικονικής πραγματικότητας. Οι άνθρωποι ενθουσιάστηκαν που είδαν τις Κυκλάδες, που ταξίδεψαν με drone πάνω από τη θάλασσα. Τα αποτελέσματα ήταν σπουδαία, καθώς παρατηρήθηκαν περιστατικά όπου άνθρωποι επικοινώνησαν λεκτικά ή κινησιολογικά μετά από καιρό, χαμογελούσαν για αρκετό διάστημα και συζητούσαν για αυτό που παρακολουθούσαν, λειτουργίες που θα περίμενε κανείς πως έχουν απολέσει. Ακόμη και σε ανθρώπους με προχωρημένη άνοια, που είχαν χάσει το λόγο, υπήρχε ένα πολύ έντονο και διαρκές χαμόγελο», καταλήγει ο κ. Παρασκευόπουλος.

Στα προχωρημένα στάδια της άνοιας, οι ανάγκες γύρω από τη φροντίδα είναι αυξημένες, καθώς έχει απολεσθεί η ικανότητα του ασθενούς για αυτονομία και ανεξαρτησία. Τούτες, όμως, τις ανάγκες καλούνται να εξυπηρετήσουν οι ομάδες κατ’ οίκον φροντίδας. «Όταν ο ασθενής διατηρεί μία επικοινωνία με το περιβάλλον, αυτό που κάνουμε ως ψυχολόγοι είναι να σταθούμε δίπλα του και να ακούσουμε τις ιστορίες του, κι ας μας τις έχει πει πολλές φορές, γιατί μέσα από αυτές κοινοποιεί τη δική του πραγματικότητα, τη δική του αλήθεια, να αλληλεπιδράσουμε μέσα από ό,τι μπορεί να καταφέρει. Μπορεί να του δώσουμε να ζωγραφίσει, να ακούσουμε μουσική μαζί του, να δούμε φωτογραφίες, να του προτείνουμε μια μικρή απασχόληση, όπως να διπλώσει κάποια μικρά πανάκια ή να ανακατέψουμε ζυμαρικά και εκείνος να τα ξεχωρίσει. Δεν είναι διόλου ασήμαντα, γιατί του δίνουν την αίσθηση ότι είναι χρήσιμος, ότι μπορεί να αλληλεπιδράσει», επισημαίνει η κ. Ευδοκία Νικολαΐδου, ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια στην Ελληνική Εταιρεία Alzheimer. Αναφορικά με τη συμβουλευτική στους περιθάλποντες; «Πολλοί είναι εκείνοι που θεωρούν πως δεν έχουν δικαίωμα να περάσουν καλά, να ξεκουραστούν. Χρειάζεται όλα αυτά να συζητηθούν, να τους υπενθυμίσει κάποιος τρίτος ότι πρέπει να φροντίσουν τον εαυτό τους, για να μπορέσουν μετά να φροντίσουν τον άνθρωπό τους» τονίζει.

Τη δική της εμπειρία ως περιθάλπουσα καταθέτει στη «σχεδία» η κ. Βασιλική. «Όταν έμαθα ότι η μητέρα μου διαγνώστηκε με αρχόμενο Αλτσχάιμερ, το πρώτο συναίσθημα που με κυρίευσε ήταν ο φόβος, ότι θα συμβεί και σε μένα αυτό.  Ήταν προφανώς ένα εγωιστικό συναίσθημα. Ευτυχώς, ζητήσαμε έγκαιρα βοήθεια από την Εταιρεία Αλτσχάιμερ. Για χρόνια και εγώ και η αδερφή μου, συμμετείχαμε στις ομάδες ψυχοεκπαίδευσης περιθαλπόντων της Εταιρείας. Η στήριξη που έλαβα με βοήθησε  πολύ στο να απενοχοποιηθώ. Ένιωθα πώς δεν έκανα τίποτε για εκείνη, γιατί δεν την έβλεπα κάθε μέρα, καθώς το βάρος της καθημερινότητας το σήκωνε μια κυρία που έμενε στο σπίτι μαζί της. Η αδερφή μου την έτρεχε ασταμάτητα στους γιατρούς κι εγώ είχα αναλάβει, τα τελευταία οκτώ χρόνια της ζωής της, τη διασκέδασή της, βγαίναμε έξω να φάμε, της έκανα κουβεντούλες για το παρελθόν να γλυκαίνεται η ψυχή της, τη ρωτούσα τα νέα της εβδομάδας, κάθε Κυριακή τρώγαμε μαζί και παίζαμε απαραιτήτως δύο παρτίδες μπιρίμπα, που της άρεσε. Μας είχαν πει οι γιατροί πως ήταν μια άσκηση του μυαλού που βοηθάει στη συνδυαστική σκέψη και κρατούσε τη μνήμη της σε καλά επίπεδα. Υπήρχαν ανοιχτοί λογαριασμοί με τη μητέρα, μετά τη διάγνωσή της, ωστόσο, χτίστηκε μια πολύ τρυφερή σχέση μεταξύ μας. Προσφέροντάς της αυτή τη φροντίδα και διασκεδάζοντας μαζί, δίνοντάς της χώρο και χρόνο, θεραπεύτηκαν και τα δικά μου ζητούμενα και αιτήματα απέναντί της. Όλο αυτό έφερε γαλήνη στη σχέση μας. Για μια οκταετία, μάλιστα, περίπου, είχαμε καταφέρει να κρατήσουμε τη νόσο στο αρχικό της στάδιο. Μετά από μία πτώση όμως, τους τελευταίους έξι μήνες της ζωής της, εμφάνισε τα συμπτώματα του άγριου Αλτσχάιμερ. Στο τέλος είχε ξεχάσει ακόμη και να καταπίνει», σημειώνει.