01/06/2015
Σωφρονισμός αλλιώς του Βασίλη Παπακριβόπουλου
«Αρένες» υπευθυνότητας
Στις σκανδιναβικές φυλακές, οι κρατούµενοι κάνουν κάµπινγκ, ψαρεύουν και ενθαρρύνονται να είναι υπεύθυνοι πολίτες ακόµη και όταν δραπετεύουν.
Στην Κεράβα της Φινλανδίας, µόλις έρθει η άνοιξη µετά τον σκληρό βόρειο χειµώνα, πολλοί κάτοικοι έχουν καθιερώσει τα τελευταία χρόνια έναν µάλλον ασυνήθιστο τόπο για τα πρώτα ανοιξιάτικα οικογενειακά πικ νικ και τις αγορές των φυτών και λουλουδιών τους: τους χώρους της µεγάλης ανοιχτής φυλακής της περιοχής τους! Μάλιστα, τα παιδιά τους λατρεύουν αυτόν το χώρο, καθώς έχουν την ευκαιρία να παίζουν µε τα κουνέλια και τα αρνάκια που εκτρέφουν οι κρατούµενοι.
Από την άλλη πλευρά, ελάχιστοι τουρίστες που επισκέπτονται ένα από τα κυριότερα α-ξιοθέατα του Ελσίνκι –το νησί Σουοµενλίνα, το οποίο η UNESCO έχει εντάξει στον κατάλογο των µνηµείων παγκόσµιας κληρονοµιάς– θα πρέπει να συνειδητοποιούν ότι κατά τη διάρκεια των επισκέψεών τους στα µουσεία ή των περιπάτων τους στους δρόµους µε τα καλαίσθητα (και πανάκριβα) σπίτια θα περάσουν µπροστά από µια µεγάλη φυλακή ή θα διασταυρωθούν µε κρατούµενους που πηγαινοέρχονται ελεύθερα στη φυλακή τους όπου εκτίουν ποινή ακόµη και για φόνο.
Η Φινλανδία –όπως και οι υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες– είναι ένας από τους πρωτοπόρους της ποινικής µεταρρύθµισης. Όχι πως ήταν πάντα έτσι. Η κατάσταση ήταν εντελώς διαφορετική στη χώρα µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του '60. Μέχρι τότε, είχε µια από τις υψηλότερες αναλογίες κρατουµένων σε σχέση µε το σύνολο του πληθυσµού σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι έρευνες που πραγµατοποίησαν οι φινλανδοί επιστήµονες εκείνη την εποχή απέδειξαν ότι η κλασικού τύπου φυλάκιση είχε ελάχιστα ώς µηδενικά αποτελέσµατα όσον αφορά το σωφρονισµό και τη µείωση της εγκληµατικότητας.
Έτσι, αποφασίστηκε η ριζική αναµόρφωση του σωφρονιστικού συστήµατος. Η φυλακή θα αποτελούσε απλά ένα από τα πολλά µέσα που είχε στη διάθεσή της η δικαιοσύνη. Μετά από τρεις δεκαετίες µελετών και µεταρρυθµίσεων που οδήγησαν στον περιορισµό του πληθυσµού των φυλακών κατά 65%, η Φινλανδία είχε πλέον το χαµηλότερο ευρωπαϊκό ποσοστό κρατουµένων, χωρίς, ωστόσο, να υπάρξει αύξηση της εγκληµατικότητας. Και µάλιστα, το ένα τρίτο από τους σηµερινούς κρατούµενους ζουν σε εντελώς ανοιχτές φυλακές.
Υποτροφίες και ψάρεµα
Ορισµένοι από αυτούς στέλνονται κατευθείαν σε ανοιχτή φυλακή, ενώ άλλοι εκτίουν σε αυτές τα τελευταία χρόνια µιας µακρόχρονης ποινής. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ανοιχτή φυλακή χρησιµεύει ως προτελευταίο στάδιο προσαρµογής κι επανένταξης στην κοινωνία, καθώς οι περισσότεροι κρατούµενοι περνάνε τους τελευταίους µήνες της ποινής τους σε κατ’ οίκον περιορισµό, έχοντας τη δυνατότητα να αρχίσουν να εργάζονται, πρά-γµα που διευκολύνει την επανένταξή τους σε µια φυσιολογική ζωή. Μάλιστα, έχει αποδειχθεί πλέον ότι οι πιθανότητες υποτροπής των πρώην τροφίµων των ανοιχτών φυλακών είναι κατά 20% χαµηλότερη σε σχέση µε τους κρατούµενους σε παραδοσιακές σωφρονιστικές δοµές.
Φυσικά, οι φινλανδικές ανοιχτές φυλακές δεν έχουν καµία σχέση µε τις αγροτικές φυλακές που υπήρχαν στη χώρα ήδη από τη δεκαετία του 1930 και θύµιζαν περισσότερο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Αντί για εγκλεισµό σε ατοµικό κελί, οι κρατούµενοι ζουν σε οµαδικούς κοιτώνες. Εργάζονται (µε ωροµίσθιο 7,40 ευρώ, δηλαδή περίπου 1.200 ευρώ µηνιαίως), πληρώνουν ενοίκιο στη φυλακή για τις υπηρεσίες που τους παρέχει, κατεβαίνουν τα απογεύµατα στην πόλη για να κάνουν τα ψώνια τους ή τη βόλτα τους και δικαιούνται τρεις ηµέρες άδεια για κάθε δίµηνο εργασίας. Συχνά, η φυλακή οργανώνει διακοπές για όλους τους κρατούµενους σε κάποιο κάµπινγκ, οπότε και οι κρατούµενοι έχουν τη δυνατότητα να επιδοθούν στο αγαπηµένο χόµπι των Φινλανδών, στο ψάρεµα. Εάν δε αποφασίσουν να κάνουν σπουδές στο πανεπιστήµιο, απαλλάσσονται από την υποχρέωση να εργαστούν και τους χορηγείται αυτόµατα υποτροφία, η οποία τους εξασφαλίζει µια αξιοπρεπέστατη διαβίωση.
Όσο για τους κατοίκους των γύρω περιοχών, µετά από δύο γενιές συµβίωσης µε τους κρατούµενους που κυκλοφορούν ελεύθερα ανάµεσά τους, έχουν καταλήξει να τη θεωρούν ως κάτι το εντελώς φυσιολογικό κι εκπλήσσονται όταν οι ξένοι δηµοσιογράφοι τους ρωτάνε πώς αισθάνονται. Μάλιστα, σε µικρές επαρχιακές πόλεις, ορισµένοι αισθάνονται ότι βελτιώνεται η ζωή της µικρής τοπικής κοινότητας, ενώ, αλλού, ορισµένοι αισθάνονται ικανοποιηµένοι επειδή υπάρχει µε αυτόν τον τρόπο άφθονο προσωπικό που εργάζεται για την προστασία του περιβάλλοντος ή τη συντήρηση των κοινόχρηστων χώρων. Επιπλέον, σε µια εποχή κρίσης και δηµοσιονοµικών περικοπών παγκοσµίως, κανέναν δεν αφήνει ασυγκίνητο το γεγονός ότι αυτό το αποτελεσµατικότερο σύστηµα σωφρονισµού είναι και κατά πολύ φτηνότερο (κατά 33%) σε σχέση µε τον εγκλεισµό σε κλασικού τύπου φυλακές.
Φυσικά, η απόδραση από µια ανοιχτή φυλακή είναι το ευκολότερο πράγµα του κόσµου. Όµως, οι κρατούµενοι γνωρίζουν ότι, εάν συλληφθούν, θα εκτίσουν το υπόλοιπο της ποινής τους σε µια κλασικού τύπου φυλακή, κι αυτό αποτελεί έναν ισχυρό αποτρεπτικό παράγοντα. Το ίδιο συµβαίνει και για τις συµπεριφορές που δηµιουργούν προβλήµατα στην τοπική κοινωνία ή στις σχέσεις µε τους υπόλοιπους συγκρατούµενους.
Υπεύθυνος δραπέτης
Ακόµα πιο πρωτότυπη αντίληψη περί απόδρασης επικρατεί σε µια άλλη ανοιχτή σκανδιναβική φυλακή, στο Μπαστόι της Νορβηγίας, την πρώτη «οικολογική φυλακή» της χώρας, που λειτουργεί σε ένα νησί χαρακτηρισµένο εθνικό πάρκο. Καθώς η απόδραση θεωρείται κάτι το απόλυτα λογικό για έναν κρατούµενο (έστω κι αν κρατείται σε σωφρονιστικό κατάστηµα που δίνει την εντύπωση ξενοδοχείου 5 αστέρων αν συγκριθεί µε τις περισσότερες ευρωπαϊκές φυλακές – πόσω µάλλον µε τις ελληνικές), ο δραπέτης δεν διώκεται ποινικά για την απόδρασή του εάν φερθεί ως «δραπέτης-υπεύθυνος πολίτης». Έτσι, µόλις ο δραπέτης πατήσει το πόδι του στην ηπειρωτική χώρα, οφείλει να ενηµερώσει τηλεφωνικά τις αρχές, έτσι ώστε να σταµατήσουν αµέσως οι άσκοπες θαλάσσιες έρευνες αναζήτησης και διάσωσης, οι οποίες συνεπάγονται µεγάλη σπατάλη καυσίµων και χρηµάτων, ρύπανση του περιβάλλοντος και καταπόνηση των εργαζοµένων. Το γεγονός ότι, εάν συλληφθεί, ο δραπέτης χάνει το δικαίωµα επιστροφής στο Μπαστόι και εκτίει το υπόλοιπο της ποινής του σε κλειστή φυλακή είχε ως συνέπεια να υπάρξει µονάχα ένα κρούσµα απόδρασης στα 15 περίπου χρόνια που λειτουργεί η φυλακή.
Όµως, ολόκληρη η σύλληψη αυτής της φυλακής είναι εντυπωσιακή: οι κρατούµενοι κυκλοφορούν ελεύθερα στα 2,5 τετραγωνικά χιλιόµετρα του νησιού και κατοικούν ανά 5-6 άτοµα σε άνετα οικήµατα. Ασχολούνται µε τη βιολογική γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία, την υλοτοµία και την επεξεργασία του ξύλου. Ταυτόχρονα, σε όσους από αυτούς το επιθυµούν, παρέχονται και οι σχετικές θεωρητικές γνώσεις, έτσι ώστε, κατά την αποφυλάκισή τους, να διαθέτουν και το αντίστοιχο πτυχίο επαγγελµατικής εκπαίδευσης που θα τους επιτρέψει να αναζητήσουν µια νόµιµη επαγγελµατική δραστηριότητα. Ταυτόχρονα, οι κρατούµενοι διαθέτουν άφθονο ελεύθερο χρόνο, τον οποίο αφιερώνουν σε αθλητικές δραστηριότητες, αναψυχή ή ξεκούραση.
Το λιγοστό –άοπλο– προσωπικό ασχολείται κυρίως µε το συντονισµό της κοινής ζωής και των εργασιών. Η µοναδική σωφρονιστική αποστολή του συνίσταται στην πραγµατοποίηση των προσκλητηρίων και των τακτικών τεστ ανίχνευσης ναρκωτικών, τα οποία απαγορεύονται αυστηρά (η χρήση τους συνεπάγεται αυτόµατα την αποποµπή από το νησί).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, και η σύνθεση των «θαµώνων» του νησιού. Η επιλογή τους έγινε µε βάση τις πιθανότητές τους να επανενταχτούν στην κοινωνία: πάνω από τους µισούς προέρχονται από τις φυλακές υψίστης ασφαλείας (δολοφόνοι, σεξουαλικοί εγκληµατίες, βαρυποινίτες που έχουν καταδικαστεί για εξαιρετικά βίαιη συµπεριφορά), το 10% αφορά καταδικασθέντες για εµπόριο ναρκωτικών, ενώ το υπόλοιπο αποτελείται από µικροκακοποιούς, άτοµα που οδηγούσαν υπό την επήρεια οινοπνεύµατος, αλλά και φοροφυγάδες!
Μάλιστα, χάρη στα οικολογικά χαρακτηριστικά του (ενεργειακή αυτονοµία χάρη στα φωτοβολταϊκά του και στους καυστήρες που καίνε την ξυλεία που παράγεται από την αειφόρο διαχείριση του δάσους του, τις µετακινήσεις που πραγµατοποιούνται κατά κύριο λόγο µε άλογο και µε άµαξα, την κίνηση των τρακτέρ µε φυτικά καύσιµα που παράγονται από την ανακύκλωση των οργανικών απορριµµάτων), αυτό το σωφρονιστικό πείραµα, που προτιµάει να αυτοαποκαλείται «αρένα για την ενίσχυση της υπευθυνότητας», έχει µετατραπεί σε πόλο έλξης τουριστών και σε ιδιαίτερα δηµοφιλή τόπο σχολικών εκδροµών, καθώς οι µαθητές λατρεύουν επιπλέον και τις βόλτες µε άµαξα µέσα στη φύση!
Δεδοµένου δε ότι στη Νορβηγία η µέγιστη ποινή που µπορεί να επιβληθεί δεν µπορεί να ξεπερνάει τα 21 έτη –και, συνεπώς, ακόµα και ο στυγερότερος εγκληµατίας αργά ή γρήγορα θα αποφυλακιστεί–, το πείραµα του Μπαστόι παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Κι η νορβηγική κυβέρνηση σκοπεύει να το αξιοποιήσει, καθώς προτεραιότητά της είναι η αντικατάσταση των φυλακών υψίστης ασφαλείας και των κλειστών φυλακών µε εναλλακτικές ποινές και «µεταβατικά σωφρονιστικά καταστήµατα» για να µειωθεί ακόµα περισσότερο η αναλογία κρατουµένων στον πληθυσµό, η οποία είναι ήδη η τρίτη χαµηλότερη στην Ευρώπη.
ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ
- Περιεχόμενα τεύχους #27
- Λόγια τη πλώρης του Χρήστου Αλεφάντη
- Αντίδοτο στην εγκατάλειψη
- Εστιάζω του Κωστή Μπακόπουλου
- Επικοινωνία οι αναγνώστες μας
- Γελοιογραφία του Τάσου Αναστασίου
- Για δυνατούς λύτες της Αναστασίας Σιµιτσιάδη
- Παραδοξολογίες του Βαγγέλη Χερουβείμ
- ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑ του Μιχάλη Κουντούρη
- Συναντήσεις του Σπύρου Ζωνάκη
- Επείγοντα περιστατικά του Γιώργου Μπαζίνα
- Γελοιογραφία του Πέτρου Ζερβού
- Αόρατες Διαδρομές του Γιώργου Αραπόγλου
- Aστικοί µύθοι του Άγγελου Τσέκερη
- Πράσινη ζωή της Μαρίας Μανωλέλη
- Γελοιογραφία του Βαγγέλη Χερουβείμ
- Σωφρονισμός αλλιώς του Βασίλη Παπακριβόπουλου
- Το βαλιτσάκι με τη στέγη. Συνέντευξη του Γουίνφριντ Μπάουμαν στην Florian Blumer
- Τα καρέ των αντιθέσεων του Γιώργου Αράπογλου
- Η ηθοποιία είναι ο επιταχυντής της ζωής. Συνέντευξη του Μάικλ Γκάμπον στον Eamonn Forde.
- Out & About της Κορίνας Πριμηκυρίου
- Φθηνός σκούφος της Κορίνας Πριμηκυρίου
- Πατριδογευσία του Χρήστου Κωστή
- Street News της Αναστασίας Σιµιτσιάδη
Newsletter