Shedia

EN GR

27/02/2013

Κινηματικοί κουμπαράδες, του Σπύρου Ζωνάκη

Ένα κίνημα πολιτών που υπερασπίζεται το δικαίωμα της δωρεάν μετακίνησης στα δημόσια μέσα μεταφοράς αποκρούει με συνδρομές των μελών της τον εφιάλτη των ελεγκτών.
 
Του Σπύρου Ζωνάκη
 
«RATP» είναι το αρκτικόλεξο του «Αυτόνομου δικτύου των μεταφορών του Παρισιού». Είναι ο φορέας που διαχειρίζεται το δημόσιο συγκοινωνιακό δίκτυο της γαλλικής πρωτεύουσας –κάτι αντίστοιχο με τον δικός μας Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών Αθηνών, ΟΑΣΑ.
 
Είναι, όμως, και το αρκτικόλεξο του «Δικτύου για την κατάργηση της επί πληρωμή μετακίνησης». Πρόκειται για ένα κίνημα πολιτών που υπερασπίζονται το δικαίωμα της ελεύθερης και δωρεάν χρήσης των δημοσίων μέσων μαζικής μεταφοράς. Στο πλαίσιο, μάλιστα, της δράσης τους δημιουργούν ταμεία αλληλοβοήθειας για την πληρωμή των προστίμων εκείνων που αρνούνται να πληρώσουν και συλλαμβάνονται χωρίς εισιτήριο από τα αρμόδια όργανα –τους ελεγκτές, με άλλα λόγια.
 
Η ομάδα RATP θα γεννηθεί το 2001 μιμούμενη ανάλογες οργανώσεις που δρουν στη Σουηδία, τη Φινλανδία, το Βέλγιο. Οι ιδρυτές του RATP προέρχονται, ουσιαστικά, από το «κίνημα των ανέργων» του 1998, όπως κι από αυτό ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, χωρίς όμως να απουσιάζουν άνθρωποι που δραστηριοποιούνται σε συνδικάτα και πολιτικά κόμματα. 
 
Καθοριστικό ρόλο για τη δημιουργία του εν λόγω δικτύου θα παίξει η ψήφιση του νόμου για την καθημερινή ασφάλεια, το 2001, από την κυβέρνηση Ζοσπέν, που ποινικοποιεί ιδιαίτερα αυστηρά την «επαναλαμβανόμενη λαθραία χρήση» των μέσων μαζικής μεταφοράς. Σύμφωνα με αυτόν, όσοι συλλαμβάνονται μέσα σε ένα χρόνο τουλάχιστον δέκα φορές να χρησιμοποιούν τη δημόσια συγκοινωνία χωρίς να έχουν πληρώσει εισιτήριο τιμωρούνται με πρόστιμο ύψους 7.500 ευρώ, ενώ προβλέπεται και φυλάκιση έως και έξι μηνών.
 
Ο στόχος του RATP είναι η εξασφάλιση σε όλους τους πολίτες του δικαιώματος στη δωρεάν μετακίνηση, με τον ίδιο τρόπο που παρέχεται δωρεάν η εκπαίδευση ή η υγεία. Τα μέλη του ισχυρίζονται ότι η διεκδίκηση των ελεύθερων μετακινήσεων εντάσσεται στον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, καθώς το κόστος της χρήσης των αστικών συγκοινωνιών αυξάνεται ανάλογα με το πόσο μακριά από το κέντρο του Παρισιού βρίσκεται η διαμονή των πολιτών, με πρώτα «θύματα» τους φτωχότερους κατοίκους των λαϊκών προαστίων.
 
Η μέθοδος λειτουργίας της συγκεκριμένης οργάνωσης είναι απλή: Τα μέλη της συνασπίζονται σε ομάδες αλληλοβοήθειας που συνεδριάζουν μια φορά το μήνα, και κάθε ένα από αυτά καταβάλλει ένα ποσό της τάξης των επτά ευρώ σε ένα κοινό ταμείο, από το οποίο πληρώνονται τα πρόστιμα των συμμετεχόντων στην ομάδα που συλλαμβάνονται να κυκλοφορούν δωρεάν με τη συγκοινωνία. Αυτές οι συνεδριάσεις χρησιμεύουν επίσης και για την ανταλλαγή τεχνικών παραπλάνησης και αποφυγής των ελεγκτών. Τα πρόστιμα κυμαίνονται μεταξύ 20 και 72 ευρώ, ενώ η φθηνότερη μηνιαία κάρτα αστικών διαδρομών στο Παρίσι κοστίζει 50 ευρώ.
 
Αρχικά, το δίκτυο περιοριζόταν σε μόλις τέσσερις ομάδες, που η καθεμιά τους δεν ξεπερνούσε τα δέκα άτομα. Παρέες φίλων, κάτοικοι της ίδιας συνοικίας, φοιτητές στο ίδιο πανεπιστήμιο: σήμερα, οι πυρήνες του RATP υπερβαίνουν τους δέκα, με τη συμμετοχή 30 ή 40 ατόμων σε κάθε έναν από αυτούς και ολοένα πολλαπλασιάζονται.
 
Δίκτυα παντού
 
Παράλληλα, τέτοιες συλλογικότητες αναφύονται πια σε ολόκληρη τη Γαλλία, σε πόλεις όπως η Νάντη, η Μασσαλία, η Λυών, η Ρεν, το Σαιντ Ετιέν, το Μονπελιέ, η Χάβρη. Η σταδιακή, μάλιστα, καθιέρωση, από το 2006, των δωρεάν μετακινήσεων στην περιφέρεια του Παρισιού για τους άνεργους και τους δικαιούχους του κατώτατου εγγυημένου εισοδήματος, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στη δυναμική που ανέπτυξε η δράση του κινήματος RATP.
 
Πράγματι, όλο και περισσότεροι πολίτες συμμετέχουν στις «κινητοποιήσεις ελεύθερης μετακίνησης» του RATP. Τα μέλη του ανοίγουν τις πόρτες που μπλοκάρουν την πρόσβαση στις αποβάθρες του μετρό, διανέμουν ένα αλληλέγγυο εισιτήριο που αναγράφει «Δωρεάν Μετακινήσεις» και συμβολίζει τη θέληση των χρηστών του να μη θεωρούνται πελάτες των μέσων μεταφορών, μοιράζουν προκηρύξεις, ακόμα και καφέ και κρουασάν. Πολλοί είναι εκείνοι που εντάχθηκαν στην οργάνωση μετά την υποχρεωτική εφαρμογή του συστήματος «ναβιγκό», το 2009. Αυτό το σύστημα ελέγχου που χρησιμοποιεί την ταυτοποίηση μέσω ραδιοσυχνοτήτων, «αναγνωρίζει» τη διαδρομή κάθε επιβάτη του παρισινού συγκοινωνιακού δικτύου. Σύμφωνα μάλιστα με τη γαλλική Εθνική Επιτροπή Πληροφορικής και Ελευθεριών, πρόκειται για κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών, που επέφερε κι ένα παράπλευρο φαινόμενο, εκείνο του πολλαπλασιασμού των προστίμων.
 
Τα μέλη της οργάνωσης, αν και επιμένουν στον κοινωνικό χαρακτήρα του αγώνα τους, δεν παραμελούν και την οικονομική του διάσταση. Στις αιτιάσεις της εταιρείας που διαχειρίζεται τις παρισινές συγκοινωνίες ότι η λαθρεπιβίβαση τής κοστίζει 80 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, εκείνα ανταπαντούν ότι η πώληση εισιτηρίων αντιπροσωπεύει μόλις το 22% των εσόδων του συγκοινωνιακού οργανισμού και ότι με την κατάργησή τους μειώνονται ένα σωρό λειτουργικά του έξοδα: εκδοτήρια, μισθοί ελεγκτών, συστήματα εντοπισμού.
 
Ελεύθερη και με το νόμο!
 
Όντως, οι δωρεάν συγκοινωνίες δεν είναι πλέον ουτοπία αλλά πραγματικότητα σε περίπου δεκαπέντε πόλεις, κυρίως μεσαίου μεγέθους, της Γαλλίας (όπου, με εξαίρεση την μητροπολιτική περιοχή του Παρισιού, αρμόδιες για την οργάνωση των αστικών μεταφορών είναι οι δημοτικές αρχές). 
 
Ταυτόχρονα, αυτή η ιδέα βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων σε σημαντικά αστικά κέντρα, όπως η Τουλούζη, η Νάντη ή η Νίκαια, ενώ δεν λείπουν και αυτά, όπως η Καέν και η Μπεζανσόν, που έχουν εισάγει το κοινωνικό εισιτήριο, ακόμα και την ελεύθερη πρόσβαση στις μεταφορές για τους άνεργους και τους επισφαλώς εργαζόμενους. Η πρώτη πόλη που υιοθέτησε τις ελεύθερες συγκοινωνίες ήταν το προάστιο Κολομιέ της Τουλούζης, το 1975, του οποίου το δίκτυο φθάνει σήμερα τις οκτώ λεωφορειακές γραμμές. Η Ομπάνιε, με πληθυσμό πάνω από 100.000 κατοίκους, τις καθιέρωσε το 2009 και τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: οι επιβάτες των λεωφορείων αυξήθηκαν κατά 90%. Πώς όμως χρηματοδότησε τη δωρεάν χρήση των συγκοινωνιών; Μέσα από την αύξηση της εργοδοτικής εισφοράς υπέρ των μαζικών μεταφορών (versement transport), που επιβάλλεται σε όλες τις επιχειρήσεις με πάνω από 10 εργαζομένους, από 0,6% σε 1,5%. Με αυτόν τον τρόπο, ο δήμος απέκτησε ένα επιπλέον έσοδο άνω των 3 εκατομμυρίων ευρώ το χρόνο, υπερκαλύπτοντας τις απώλειες ύψους 700.000 ευρώ που υφίσταται ετησίως λόγω της μη έκδοσης εισιτηρίων, αποκτώντας έτσι την επιπλέον δυνατότητα να προχωρήσει στη βελτίωση και επέκταση του συγκοινωνιακού του δικτύου.
 
Παράλληλα, το Σατορού έχει θέσει σε ισχύ τις δωρεάν μεταφορές ήδη από το 2002, αναπληρώνοντας τα 366.000 ευρώ που χάνει από τα εισιτήρια (και αντιπροσωπεύουν το 14% του ετήσιου κόστους του δικτύου), μέσα από μια ανάλογη αύξηση της συγκοινωνιακής εισφοράς των επιχειρήσεων (από το 0,6% στο 1%). Εδώ, σε ένα χρόνο, οι χρήστες των δημόσιων μέσων μετακίνησης πέρασαν από το 1,5 στα 2,7 εκατομμύρια. Αντίστοιχα, στην πόλη Καστρ, που εφαρμόζει τις δωρεάν μετακινήσεις από το 2008, ο αριθμός των επιβατών αυξήθηκε κατά 76%.
 
Σε κάθε περίπτωση, ο δημόσιος διάλογος στη Γαλλία για το δωρεάν χαρακτήρα των συγκοινωνιών, συχνά με έντονες αντιπαραθέσεις, έχει ανοίξει για τα καλά.

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ