18/05/2021
Να καταστήσουμε το αόρατο ορατό
Μία εκ των ιδρυτών του πρώτου Μουσείου Αστέγων στη Μ. Βρετανία μιλάει στη «σχεδία» για τις ζωές που βιώνονται στο περιθώριο, αλλά και την αποστολή ενός μουσείου που θέλει να αλλάξει την κοινωνία.
Συνέντευξη της Jessica Turtle στη Μαρία Σβαρνιά και στον Γιώργο Παπαϊωάννου
Το φαινόμενο της αστέγων ελάχιστα έχει απασχολήσει τα προγράμματα των μουσείων ανά τον κόσμο. Είναι μια πραγματικότητα που θέλουν να αλλάξουν οι συνιδρυτές του Μουσείου Αστέγων, το οποίο ιδρύθηκε στο Λονδίνο τον περασμένο Απρίλιο (Museum of Homelessness). Άστεγο και το ίδιο προς το παρόν (υπό την έννοια ότι δεν έχει δικές του εγκαταστάσεις), το Μουσείο Αστέγων συνεργάζεται με άλλους φορείς και μουσεία, όπως για παράδειγμα με την Tate Modern, ώστε να παρουσιάζει το έργο του και να επικοινωνεί με το κοινό του. Σκοπός του είναι η συλλογή, η καταγραφή και η παρουσίαση της ιστορίας, της τέχνης και της κουλτούρας της ζωής στο δρόμο, με βασικό γνώμονα, πάντοτε, τη δημιουργία καλύτερων συνθηκών ζωής για τους ίδιους τους
άστεγους.
Τέλη Νοεμβρίου, η Τζέσικα Τερτλ (Jessica Turtle), συνιδρύτρια του μοναδικού αυτού μουσείου, θα βρεθεί στη χώρα μας για να συμμετάσχει σε ένα σημαντικό συνέδριο (βλ. σημείωμα «Το συνέδριο» στη σελίδα 36). Η «σχεδία» αναζήτησε και συνομίλησε με την κ. Τερτλ για αυτό το τόσο ξεχωριστό, για το χώρο των μουσείων, εγχείρημα. Η συνέντευξη-συζήτηση έγινε με δύο εξαιρετικούς γνώστες του αντικειμένου. Ο καθηγητής Γεώργιος Παπαϊωάννου (University College London) και η υποψήφια διδάκτωρ Μαρία Σβαρνιά (Ιόνιο Πανεπιστήμιο) είναι μουσειολόγοι και οι ίδιοι.
Ποιος ήταν ο κυριότερος λόγος για τη δημιουργία του Μουσείου Αστέγων; Έχοντας κατά νου πως μερικοί άνθρωποι ακόμα πιστεύουν ότι τα μουσεία παρουσιάζουν συλλογές που αφορούν το παρελθόν, γιατί πιστεύετε πως χρειαζόμαστε ένα Μουσείο Αστέγων;
Όσον αφορά τη δημιουργία του Μουσείου Αστέγων, συγκεντρωθήκαμε κάποιοι άνθρωποι που πιστεύουμε πως το μουσείο θα μπορέσει να επιφέρει μια αλλαγή. Η αστεγία αποτελεί ένα κομμάτι της ζωής μας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει αυξηθεί κατά 134% μέσα στα τελευταία επτά χρόνια. Παρ’ όλ’ αυτά, παραμένει συνήθως κρυφή και οι άνθρωποι που βιώνουν την αστεγία τις περισσότερες φορές αγνοούνται. Εμείς θέλουμε να καταστήσουμε το αόρατο ορατό και πιστεύουμε πως η δημιουργία ενός Μουσείου Αστέγων έχει έναν ισχυρό συμβολισμό. Δείχνει πως οι ζωές που βιώνονται στο περιθώριο της κοινωνίας είναι πολύτιμες και πως η αστεγία είναι ένα κομμάτι του πολιτισμού μας που δεν πρέπει να αγνοείται.
Ποια είναι η αποστολή του μουσείου;
Η δήλωση αποστολής μας έχει γραφτεί από ανθρώπους που έχουν οι ίδιοι βιώσει την αστεγία και είναι η εξής: Να φέρουμε σε επαφή τους ανθρώπους ώστε να καταπολεμήσουμε την προκατάληψη και να μεταμορφώσουμε ζωές. Το Μουσείο Αστέγων είναι μια ανεξάρτητη φιλανθρωπική οργάνωση που επιχειρεί να ανταποκριθεί στην καθημερινή πραγματικότητα της αστεγίας. Δημιουργήθηκε από ανθρώπους με προσωπικές εμπειρίες αστεγία ώστε να συλλέξει και να μοιραστεί την τέχνη, την ιστορία και την κουλτούρα της αστεγίας και της στέγασης, με σκοπό να κάνει τη διαφορά στη σημερινή κοινωνία.
Πιστεύετε πως το Μουσείο Αστέγων μπορεί να έχει ευρύτερη απήχηση, προσελκύοντας ανθρώπους από διαφορετικές ομάδες-στόχους; Εάν ναι, γιατί κατά τη γνώμη σας;
Ναι, ξέρουμε πως μπορεί! Κατά τη διάρκεια της εναρκτήριας εκδήλωσης που διοργανώθηκε τον περασμένο Απρίλιο, υποδεχθήκαμε 1.629 άτομα μέσα σε διάστημα δύο ημερών. Ανάμεσά τους ήταν οικογένειες, άνθρωποι που βίωναν την αστεγία, νέοι αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας άτομα, άνθρωποι με διαφορετικά πολιτισμικά και εθνικά υπόβαθρα. Ένα από τα μαγικά πράγματα του Μουσείου Αστέγων είναι ότι μπορεί να φέρει σε επαφή διαφορετικούς ανθρώπους. Πιστεύω πως αυτό συμβαίνει επειδή η αστεγία επηρεάζει πάρα πολλούς από εμάς και είναι πολλοί οι άνθρωποι που πραγματικά νοιάζονται να αλλάξουν αυτή την κατάσταση.
Πώς αντιμετωπίζει η βρετανική κοινωνία την αστεγία; Ποια είναι η απήχηση του Μουσείου Αστέγων;
Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχει ένα υψηλό επίπεδο ενοχής όσον αφορά την αστεγία. Οι άνθρωποι αισθάνονται πως σε μια αναπτυγμένη δυτική χώρα η αστεγία δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Πολλοί άνθρωποι μάς ρωτάνε: «Γιατί αυτή η κατάσταση επιδεινώνεται;».Υπάρχει ο κίνδυνος να οδηγηθούμε στο «φαινόμενο της παθητικότητας» («Bystander effect»), όπου οι άνθρωποι που βιώνουν την αστεγία είτε αγνοούνται είτε απανθρωποποιούνται. Μελέτες έχουν δείξει ότι το 35% των ανθρώπων πιστεύουν πως φταίει ο ίδιος ο άστεγος για την κατάστασή του. Αλλά υπάρχουν και αρκετοί άνθρωποι που θέλουν να βοηθήσουν και να προσφέρουν.
Στη φωτογραφία, δράση στο Μουσείο Αστέγων με τη συμμετοχή δεκάδων ανθρώπων. Φωτογράφος: Neil Raja
Το να διευθύνετε ένα μουσείο που ασχολείται με τη δύσκολη κληρονομιά του σήμερα μπορεί να αποτελεί μια δύσκολη αλλά και ενδιαφέρουσα διαδικασία. Ποια είναι η δική σας προσέγγιση;
Είναι απλό. Εξασφαλίζουμε ότι οι άνθρωποι που έχουν βιώσει στο παρελθόν την αστεγία ή που είναι σήμερα άστεγοι έχουν τον έλεγχο αυτής της διαδικασίας. Έχουμε έναν πυρήνα ανθρώπων που έχουν βιώσει αυτή την κατάσταση οι οποίοι παίρνουν όλες τις στρατηγικές αποφάσεις που αφορούν το μουσείο. Δεν διαθέτουμε κάποιον επιμελητή ο οποίος αποφασίζει για λογαριασμό των ανθρώπων που εκπροσωπεί το μουσείο. Όταν συλλέγουμε αντικείμενα, παίρνουμε μία μαρτυρία σχετικά με το κάθε αντικείμενο και χρησιμοποιούμε τα λόγια του ίδιου του δωρητή για να μοιραστούμε την ιστορία του αντικειμένου. Προσλαμβάνουμε παραμυθάδες που έχουν υπάρξει και οι ίδιοι άστεγοι, ώστε να μοιραστούν την ιστορία του αντικειμένου. Σε όλα τα στάδια αυτής της διαδικασίας, βιώνουμε την εμπειρία της αστεγίας. Διατηρούμε την ανωνυμία των δωρητών μας, ώστε οι άνθρωποι να μη γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από το Μουσείο Αστέγων. Διαπιστώνουμε ότι η συμμετοχή του κοινού είναι πολύ έντονη και ο εκπαιδευτικός αντίκτυπος ιδιαίτερα ισχυρός.
Με ποιους τρόπους δίνει φωνή στους άστεγους το Μουσείο Αστέγων;
Οι ίδιοι οι άστεγοι είναι που δημιουργούν το μουσείο και έχουν την ευθύνη για τις δράσεις του. Οι φωνές τους είναι το σημαντικότερο μέρος της διαδικασίας. Συνεργαζόμαστε με άστεγους που ζουν στο δρόμο, με μετανάστες που βρίσκονται υπό κράτηση (επειδή στερούνται νομιμοποιητικών εγγράφων), με οικογένειες που ζουν σε ακατάλληλο κατάλυμα και με ανθρώπους που ανήκουν στην κατηγορία των «κρυμμένων αστέγων». Το Μουσείο Αστέγων μοιράζεται ιστορίες και πληροφορίες σχετικά με όλες τις μορφές αστεγίας, αλλά και την έλλειψη δικαιοσύνης στη στέγαση.
Η δημιουργία και η διεύθυνση του Μουσείου Αστέγων μπορεί να θεωρηθεί και ως μία πολιτική πράξη; Εάν ναι, γιατί;
Πιστεύω πως αναπόφευκτα το Μουσείο Αστέγων είναι μία οργάνωση κοινωνικής δικαιοσύνης. Ένα Μουσείο Αστέγων οφείλει να έχει έναν κοινωνικό σκοπό. Μία εθνική συλλογή για το ζήτημα της αστεγίας θα πρέπει να κάνει τη μεγάλη διαφορά για τους ίδιους τους ανθρώπους που βιώνουν την αστεγία σήμερα. Δέσμευσή μας είναι να συμβάλουμε σε μία κοινωνική αλλαγή και οι άνθρωποι να μπορέσουν να καταλάβουν τι συμβαίνει από πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής άποψης σε αυτούς που έχουν περιθωριοποιηθεί.
Το Μουσείο διοργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα, εκδηλώσεις, ομιλίες, διασκέψεις σχετικά με τη θεματολογία του;
Όλα όσα κάνουμε είναι εκπαιδευτικά. Από τον Απρίλιο του 2017, έχουμε υποδεχθεί πάνω από 2.000 άτομα σε διάφορες εκδηλώσεις και έχουμε πραγματοποιήσει 15 εργαστήρια για θέματα αστεγίας, όπου και συμμετείχαν πάνω από 250 άτομα. Επίσης, έχουμε μιλήσει σε 20 συνέδρια και εκδηλώσεις κι έχουμε δουλέψει με 80 εθελοντές, αρκετοί εκ των οποίων έχουν βιώσει την έλλειψη στέγης και έχουμε συλλέξει και μοιραστεί 17 αντικείμενα σχετικά με την αστεγία από τέσσερις πόλεις της Μεγάλης Βρετανίας. Αυτή είναι μόνο η αρχή, καθώς έχουμε αναλάβει την αποστολή να αλλάξουμε την κοινωνία.
ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ
Newsletter