Shedia Αϊβαλί, η πατρίδα µου. Συνέντευξη του Soloup στην Ελεωνόρα Ορφανίδου

27/08/2014

Αϊβαλί, η πατρίδα µου. Συνέντευξη του Soloup στην Ελεωνόρα Ορφανίδου

Ένα πολιτικό graphic novel επιχειρεί να κατανοήσει τι συνέβη τότε και τι συµβαίνει σήµερα στις απέναντι ακτές του Αιγαίου. Διά χειρός Soloup.

O Soloup, ο τύπος που µε το πενάκι του σε βάζει να κοιτάς τη δηµόσια σφαίρα αλλιώς, ταξίδεψε µια µέρα στο Αϊβαλί, παρασυρµένος από τον Κόντογλου και εκείνη τη έλξη για την απέναντι ακτή. Από το ταξίδι γεννήθηκε ένα graphic novel, µε τίτλο «Αϊβαλί», που αφηγείται παλιές και σηµερινές ιστορίες κι από τις δυο πλευρές του Αιγαίου. Με έµπνευση από την Αιολική Σχολή, που γράφει βιωµατικά για το '22, ο Soloup καταθέτει τις προσωπικές του εµπειρίες για το σήµερα.

Θέλω να ξεκινήσουµε αυτή τη συζήτηση για το Αϊβαλί και το graphic novel σας µε τον παλιό, καλό, κλασικό τρόπο, το θεµελιώδες γιατί. Εντάξει, είναι γοητευτικό να γράφεται µια παλιά ιστορία µε ένα µοντέρνο τρόπο, αλλά αυτό, από µόνο του, δεν µοιάζει αρκετό. Γιατί να γράψει σήµερα κάποιος για το '22; Και µε ποια αφορµή;

Δεν ήταν κάτι που το είχα προσχεδιάσει. Ούτε έκατσα κάποια στιγµή να σκεφτώ: «να, αυτό είναι ωραίο θέµα για να γίνει graphic novel». Στη συγκεκριµένη περίπτωση, το …θέµα ήταν αυτό που ήρθε και µε βούτηξε από το σβέρκο. Συνέβη απρόσµενα σε ένα µονοήµερο ταξιδάκι από τη Μυτιλήνη στο Αϊβαλί. Και το φιτίλι το άναψε το« Αϊβαλί η πατρίδα µου» του Κόντογλου, που είχα µαζί µου για παρέα. Τους επόµενους δυο µήνες, τουλάχιστον, δεν µπορούσα να σκεφτώ τίποτα άλλο. Συνεχώς, επέστρεφα µε το µυαλό µου στο Αϊβαλί. Άλλωστε, έχω καταγωγή από τη Μικρά Ασία, και, όσο µεγαλώνεις, φαίνεται πως δυναµώνει η ανάγκη να ξαναγυρίζεις στις ρίζες σου και να επαναπροσδιορίζεσαι.

Γιατί το Αϊβαλί, απ’ όλο το µικρασιατικό τόξο, ήταν µόνο το ταξίδι;

Το µονοήµερο ταξιδάκι στο Αϊβαλί, όπως σας είπα, αποτέλεσε την αφορµή. Κανονικά, οι παππούδες µου δεν ήταν από την Αιολίδα, αλλά από την Ιωνία. Τη Σµύρνη, τον Τσεσµέ και το Μπαϊντίρι. Από εκείνα τα µέρη ήταν οι αφηγήσεις των γιαγιάδων µου. Όµως, η Σµύρνη υπήρξε µια πολυεθνική, κοσµοπολίτικη πολιτεία και η σηµερινή µεγαλούπολη µε τις πολυκατοικίες δεν έχει κρατήσει σχεδόν τίποτα από τότε. Ενώ το Αϊβαλί στέκει ακόµα και σήµερα σχεδόν όπως το άφησαν οι Έλληνες.

Τα σπίτια, τα δροµάκια, το ταλιάνι µε τα νησάκια είναι όπως ακριβώς τα περιγράφουν ο Κόντογλου και ο Βενέζης. Το Αϊβαλί, έτσι, εκτός από την αφορµή, έγινε και το ιδανικό σκηνικό γι’ αυτό το ταξίδι στο χρόνο.

Λογοτεχνικός λόγος & Ιστορία

Γράψατε µε έµπνευση από τους συγγραφείς της Αιολικής Σχολής, που, µε τα βιβλία τους -µαρτυρίες, όρισαν πολιτισµικά τον τρόπο πρόσληψης της Mικρασιατικής Καταστροφής, ενός ιστορικού γεγονότος. Κάνετε χρήση της Ιστορίας. Θεωρείτε ότι γράφετε ιστορία;

Η Μαριάννα Κοροµηλά, σε µια παλαιότερη συνέντευξή της στη «Lifo», έλεγε πως όλοι έχουν σήµερα άποψη για την Ιστορία, κι ας είναι ένα επιστηµονικό πεδίο όπως τα Μαθηµατικά. Έχουν άποψη όλοι για τα Μαθηµατικά; Όχι. Γιατί, λοιπόν, πρέπει να τρώµε κάθε φορά στη µάπα την ιστορική ηµιµάθεια και τις ιδεολογικές στρεβλώσεις του καθενός; Στο συγκεκριµένο βιβλίο, δεν προσπαθώ να γράψω, ούτε να «ξαναγράψω» την Ιστορία.

Όµως, όταν καταπιάνεσαι µε πραγµατικά γεγονότα, για µαρτυρίες που υπάρχουν σε βιβλία και σε φωτογραφίες και τα ίδια τα σπίτια υπάρχουν ακόµα εκεί, στη θέση τους, δεν µπορείς αυτήν την «ιστορία» να την αγνοήσεις. Έτσι, πράγµατι, χρειάστηκε να ανατρέξω σε πάρα πολλές πηγές, σε ιστορικά αρχεία, σε καρτ ποστάλ της εποχής και να διαβάσω µε άλλο µάτι τα έργα της γενιάς του ’30, για να ξαναστήσω το πλαίσιο που θα κινούνται οι ήρωες των ιστοριών του βιβλίου. Χωρίς αυτό να σηµαίνει πως διεκδικώ τις περγαµηνές η την απαιτούµενη αποστασιοποίηση ενός ιστορικού.

Γράφετε λογοτεχνία;

Πιο πολύ θα έλεγα πως κατέγραψα τις σκέψεις µου µέσα από µια προσωπική εµπειρία. Επίσης, σε πρώτο πρόσωπο µιλούν για αυτά που έζησαν και οι συγγραφείς –ο Κόντογλου, ο Βενέζης, ο Αχµέτ Γιορουλµάζ–, τους οποίους, κατά έναν τρόπο, ξαναδιαβάζω µέσα από την αφηγηµατική ροή των σκίτσων.

Έτσι, οι αφηγήσεις σε πρώτο πρόσωπο σε όλο το «Αϊβαλί» ακροβατούν, κατά κάποιον τρόπο, ανάµεσα στη λογοτεχνική γραφή και την προσωπική εµπειρία, ανάµεσα στην υποκειµενική µατιά και τα ιστορικά γεγονότα.

Χρησιµοποιείτε, πάντως, και παραθέτετε µια εκτενή βιβλιογραφία, που σε µεγάλο βαθµό είναι ιστορική.

Έχετε δίκιο. Αν και στο τέλος του graphic novel, στο… «αντί βιβλιογραφίας», αποφεύγω να καταθέσω έναν ολοκληρωµένο κατάλογο παραποµπών, τελικά ενδίδω στον πειρασµό να αναφερθώ, έστω και πλαγίως, στις πηγές µου. Αυτό, µάλλον, είναι ένα κουσούρι που µου άφησε το διδακτορικό. Αλλά είπαµε, αυτό το βιβλίο ακροβατεί ανάµεσα στον λογοτεχνικό λόγο και την Ιστορία. Ούτε η εκτενής βιβλιογραφία της ταιριάζει ούτε η απόλυτη έλλειψή της.

Άγνοια για το παρελθόν

Εµπνέεστε και από την άλλη πλευρά, τον Αχµέτ Γιορουλµάζ – να κάτι άγνωστο σε µας, είναι κοινή η λογοτεχνική πρόσληψη των γεγονότων της εποχής εκείνης;

Όχι, τα βλέπουµε διαφορετικά. Ο καθένας από την πλευρά του. Αλλά υπάρχουν πολλά στοιχεία που είναι κοινά, και αυτά ακριβώς γίνονται γέφυρες επικοινωνίας. Ας πούµε, η συµπάθεια ή και η συµπόνια µεταξύ ανθρώπων που προκύπτει παρά τις αντιπαλότητες και τα διαφορετικά στρατόπεδα. Νοµίζω πως πάντα πρέπει να έχουµε στο µυαλό µας και την απέναντι πλευρά. Και σε προσωπικό επίπεδο, και στο επίπεδο της κοινωνίας, και στο επίπεδο των εθνών. Όπως, επίσης, να κοιτάµε όχι µόνο τα λάθη των άλλων αλλά και τα δικά µας. Δεν µιλώ για ηττοπάθεια και ενοχικά σύνδροµα. Αντίθετα, µιλάω για ειλικρινή αυτοκριτική. Όπως είπαµε προηγουµένως, η Ιστορία είναι σαν τα Μαθηµατικά. Δεν γίνεται να λύνουµε προβλήµατα χωρίς να κατανοούµε και να διορθώνουµε τα λάθη µας. Δεν γίνεται να βγάλουµε σωστή οποιαδήποτε εξίσωση αν έχουµε … «εξ ορισµού» πάντα δίκιο.

Θα θέλαµε να ορίσετε τους χώρους και τους χρόνους της ιστορίας σας. Είναι παρελθόν και παρόν, τα οποία συναντώνται στο σήµερα;

Ακριβώς. Το Αϊβαλί είναι ένας τόπος όπου το µαρτυρικό παρελθόν κουβαλάει τις πληγές και τις αµαρτίες του µέχρι σήµερα. Αλλά στις µέρες µας υπάρχει, δυστυχώς, ουσιαστική άγνοια γι’ αυτό το παρελθόν. Θα λέγαµε και …άγνοια κινδύνου, γιατί, αν λησµονείς ή αγνοείς το παρελθόν, είναι πολύ εύκολο να ξαναπέσεις στα ίδια λάθη.

Μπορείτε να µου αναλύσετε τον όρο «πολιτικό βιβλίο» σε σχέση µε το βιβλίο σας;

Για τους περισσότερους, πολιτική είναι τα πρόσωπα των κοµµάτων και των τηλεοπτικών παραθύρων. Άντε, και οι εκλογές και οι σφυγµοµετρήσεις. «Ποιος είναι ο καταλληλότερος για πρωθυπουργός», «ποιος κλέβει την παράσταση νίκης». Εγώ θα έλεγα πως ό,τι ασχολείται µε τα ανθρώπινα ένστικτα και πάθη, καθώς αυτά απελευθερώνονται µαζικά από τις εκάστοτε κοινωνικές αντιπαλότητες, και, ταυτόχρονα, προσπαθεί να τα κατανοήσει και να τα ερµηνεύσει, αν όχι να τα επηρεάσει και να τα κατευθύνει, είναι Πολιτική. Το «Αϊβαλί», έτσι, στο βαθµό που προσπαθεί να κατανοήσει τι συνέβη τότε και τι συµβαίνει σήµερα, είναι ένα πολιτικό βιβλίο.

Ο σεβασµός στον άλλον

Στο «Αϊβαλί», υπάρχει ένας ιδιότυπος προσδιορισµός του χρόνου, όπως και της αναφοράς στον Κόντογλου. Είναι ένα υπέροχο εύρηµα και θα ήθελα να µας µιλήσετε για αυτό.

Ο Κόντογλου, όπως σας είπα, υπήρξε κυριολεκτικά αυτός που µε µετέφερε στο παρελθόν και µε ξενάγησε στην πατρίδα του. Από την άλλη, η αµεσότητα και η απλότητα του λόγου του είναι συγκλονιστική. Σου µιλάει απευθείας στην καρδιά και, ταυτόχρονα, νοµίζεις πως συνοµιλείς µε έναν σοφό δάσκαλο, αλλά και µ’ έναν αδελφικό φίλο. Αυτήν την απρόσµενη αµεσότητα προσπάθησα ν’ αποτυπώσω στο «Αϊβαλί». Την παράξενη ξενάγησή του, αλλά και τις σκέψεις του. Και σε πολλά σηµεία, µάλιστα, µε το ύφος και τη µανιέρα της δικής του ζωγραφικής.

Να επανέλθω στην ουσία. Βλέπετε συνάφεια στις δύο απέναντι ακτές; Τότε και τώρα; Και τι είδους; Σηµαντικότερες από τις ετερότητες;

Αν το σκεφτείτε, από την εποχή του Οµήρου ή των Περσικών Πολέµων, για να µην πω παλαιότερα, οι ακτές των δυο ηπείρων λειτουργούσαν πάντα σαν ηλεκτρόδια. Ασία κι Ευρώπη, Ανατολή και Δύση πάντα πολεµούσαν στο Αιγαίο. Ακόµα και οι µετανάστες που πνίγονται σήµερα για να περάσουν από την µια ακτή στην άλλη είναι, εν τέλει, µια εκδοχή του ίδιου αυτού πολέµου. Ταυτόχρονα, όµως, οι δυο πολιτισµοί παντρεύονταν σ’ αυτές τις ακτές. Αντάλλασσαν εργαλεία, προϊόντα, θρησκείες, ιδέες, τραγούδια. Εγώ επιµένω σε αυτό το στοιχείο.

Ο αλληλοσεβασµός στον πολιτισµό του «άλλου» και από τις δυο πλευρές θα µπορούσε να φέρει τη συνεννόηση. Αυτό που λέω δεν είναι τόσο ουτοπικό όσο ακούγεται.

Και η ίδια η ανταλλαγή πληθυσµών του ‘22 ως µέρος της Συνθήκης της Λωζάννης είχε µια απίστευτη βιαιότητα. Δεν ρωτήθηκαν οι πρόσφυγες και από τις δυο πλευρές. Η ανταλλαγή έγινε ή µε τον βίαιο διωγµό του ‘22 ή, στη συνέχεια, µε απόφαση των Μεγάλων Δυνάµεων. Τι µας λέει το βιβλίο σας για αυτά;

Η Λωζάννη είναι η κατάληξη όλων αυτών που διαδραµατίζονται στο βιβλίο. Η Συνθήκη «έλυσε» το εθνοτικό ζήτηµα οµογενοποιώντας εθνικά ολόκληρες γεωγραφικές περιοχές και ικανοποιώντας, ουσιαστικά, τα σχέδια των ισχυρών της διεθνούς διπλωµατίας. Όµως, αυτή η «διευθέτηση» δεν λογάριασε καθόλου τις ανθρώπινες ψυχές. Την ελευθερία και τις περιουσίες εκατοµµυρίων ανθρώπων. Και ακόµη χειρότερα, έγινε πρότυπο για να «επιλύονται» ακόµα και στις µέρες µας αντίστοιχες διαφορές. Η συνθήκη, έτσι, νοµιµοποίησε µια πολύ σκληρή πρακτική. Αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις των διπλωµατικών ισορροπιών να διαχειρίζονται τους ανθρώπους όπως διαχειρίζονται οι κρεατέµποροι τα βόδια.

Κλείνω µε το ερώτηµα αν ο Soloup έγραψε για το χθες ή για το σήµερα.

Ασχολούµαστε µε το χθες γιατί µας νοιάζει το σήµερα.

Το graphic novel του Soloup, από τις γειτονικές σελίδες της «σχεδίας», θα εκδοθεί από τον Κέδρο το φθινόπωρο. Τετρακόσιες σαράντα σελίδες ασπρόµαυρο σχέδιο, και σε κάποια κεφάλαια ασπρόµαυρο µε τόνους γκρι, µε το χρώµα να ορίζει οπτικά τον χρόνο. Όλα τα υπόλοιπα ορίζονται από την αγάπη του συγγραφέα για το κείµενο, στο οποίο ήταν πλήρως αφοσιωµένος, ακόµη και κατά τη διάρκεια αυτής εδώ της συνάντησης.

Shedia

Αϊβαλί, η πατρίδα µου. Συνέντευξη του Soloup στην Ελεωνόρα Ορφανίδου

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ

ΣΧΕΔΙΑ TWEETS

Shedia

Αϊβαλί, η πατρίδα µου. Συνέντευξη του Soloup στην Ελεωνόρα Ορφανίδου

Διαδωστε το

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ

Το Newsletter της Σχεδιας

ΣΧΕΔΙΑ TWEETS