Η άσκηση της ανταπόδοσης
Η διασφάλιση του δικαιώματος στην άθληση όχι μόνο προάγει την υγεία και την κοινωνικοποίηση των πολιτών, αλλά αποτελεί μια άκρως ανταποδοτική δημόσια ή και δημοτική επένδυση.
του Σπύρου Ζωνάκη
Είναι Τετάρτη απόγευμα. O Mίκα, που εργάζεται στο Φινλανδικό Μετεωρολογικό Ινστιτούτο στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι, έχει το καθιερωμένο του ραντεβού με τους συναδέλφους του για να παίξουν ποδόσφαιρο σάλας δωρεάν στο δημοτικό γυμναστήριο ακριβώς απέναντι από το πανεπιστήμιο. Το γυμναστήριο κατασκευάστηκε το 2000 στις εγκαταστάσεις ενός παλιού τυπογραφείου. Η έκτασή του αγγίζει τα 12.600 τετραγωνικά μέτρα και φιλοξενεί, επιπλέον, πίστα για σπριντ, χώρο ρίψεων, αίθουσα γυμναστικής, τοίχο αναρρίχησης, δύο γήπεδα μπάντμιντον και μπάσκετ, καθώς και δύο χώρους για άρση βαρών και πινγ πονγκ. «Είναι μία μόνο από τις 30.000 αθλητικές εγκαταστάσεις που υπάρχουν σε όλη τη χώρα, κάτι που συνιστά το μεγαλύτερο ποσοστό ανά κάτοικο στον κόσμο (ο πληθυσμός της Φινλανδίας μόλις που ξεπερνά τα 5,5 εκατομμύρια). Το 70% από αυτές ανήκουν στους δήμους, ενώ και τα αθλητικά σωματεία υποχρεούνται να ανοίγουν προς χρήση τους δικούς τους χώρους στο κοινό. Ως ανταπόδοση για τη χρηματοδότηση που παίρνουν από τις δημοτικές αρχές οφείλουν να εγγράφουν άτομα όλων των ηλικιών, αναπτύσσοντας προσαρμοσμένα αθλητικά προγράμματα αναψυχής για κάθε ηλικιακή ομάδα. Ήδη από τη δεκαετία του ’70 νόμος προέβλεπε τη δημιουργία των απαραίτητων αθλητικών χώρων σε κάθε γειτονιά για να καλύπτεται η ανάγκη για φυσική άσκηση όλου του πληθυσμού», μας λέει ο Μίκα Χαΐσκάνεν.
ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ
Συνεπώς, δεν είναι διόλου τυχαίο που το 90% των ενήλικων Φινλανδών ασκούνται τουλάχιστον δυο φορές την εβδομάδα, το 50% τουλάχιστον τέσσερις φορές και το 20% είναι εγγεγραμμένοι σε κάποιο αθλητικό κλαμπ. Παράλληλα, στη σκανδιναβική χώρα, κάθε χρόνο οι δήμοι δαπανούν 700 εκατομμύρια ευρώ για τη δημιουργία και συντήρηση αθλητικών χώρων. Και για όσους αναρωτιούνται αν είναι ανταποδοτική μία δημόσια ή και δημοτική επένδυση στον «αθλητισμό για όλους», η απάντηση έρχεται από μελέτη του 2018, που παράγγειλε το αυστραλιανό Υπουργείο Αθλητισμού. Αυτή καταδεικνύει ότι το 1 δις δολάρια που δαπανά ετησίως το αυστραλιανό κράτος για αθλητικές υποδομές σε επίπεδο γειτονιάς αποφέρει πολλά περισσότερα στο δημόσιο ταμείο της χώρας των καγκουρό, για την ακρίβεια 16,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Πώς εξηγείται αυτό το εντυπωσιακό νούμερο; Λόγω της μεγεθυμένης οικονομικής δραστηριότητας που προκαλεί η κατασκευή και η διατήρηση των αθλητικών χωρών, της αυξημένης παραγωγικότητας των αθλουμένων, αλλά και της εξοικονόμησης στο εθνικό σύστημα υγείας εξαιτίας της καλύτερης ψυχικής και σωματικής υγείας όσων ασκούνται. «Σχεδόν όλοι οι χώροι εργασίας και τα εργοστάσια έχουν τις δικές τους αθλητικές υποδομές, με αποδυτήρια, ντους ακόμη και σάουνα. Και όλα αυτά κατόπιν συμφωνιών των εργοδοτικών οργανώσεων με τα εργατικά συνδικάτα. Όσες, μάλιστα, επιχειρήσεις υιοθετούν πολιτικές για την προώθηση της φυσικής άσκησης των εργαζομένων τους απολαμβάνουν φοροελαφρύνσεων», συνεχίζει την περιήγησή του στο φινλανδικό «δημοκρατικό αθλητικό» θαύμα ο Μίκα. Από κοντά και η γειτονική Σουηδία, όπου από τη δεκαετία του ’80 η συντριπτική πλειοψηφία των εταιρειών επιδοτούν την άθληση όσων απασχολούνται σε αυτές ώς και με 500 ευρώ το χρόνο. Μάλιστα, η εταιρεία ρούχων που διατηρεί ο θρύλος του τένις Μπγιορν Μποργκ εδώ και δύο χρόνια έχει καταστήσει υποχρεωτική την άσκηση των υπαλλήλων της σε εβδομαδιαία βάση.
«Η παρέα του παιχνιδιού, 1946». Από την έκδοση Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ-Συλλογή Ν.Ε. Τόλη, «Τα παιδιά 1946-1961», εκδόσεις Ποταμός.
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ
Και αν στη Φλάνδρα οι δημοτικές κοινωνικές υπηρεσίες οφείλουν να δίνουν το ένα πέμπτο του προϋπολογισμού τους για την ανάπτυξη του «αθλητισμού της γειτονιάς» και στη Βόρεια Ιρλανδία έχει τεθεί ο στόχος της εξασφάλισης για όλους τους κατοίκους της πρόσβασης σε αθλητικές εγκαταστάσεις που ανταποκρίνονται στα αιτήματά τους εντός 20 λεπτών από τον τόπο κατοικίας τους, στη Γαλλία ο περσινός νόμος «Σπορ και Κοινωνία» («Sport et Société») υποχρεώνει όλους τους δήμους της χώρας να αναπτύξουν προγράμματα διά βίου άθλησης, προσαρμοσμένα στις ανάγκες και τις επιθυμίες κάθε πολίτη. Μάλιστα, η Περιφέρεια του Παρισιού (Ile de France) εξαρτά κάθε επιδότηση που δίνεται στους δήμους και στα ερασιτεχνικά αθλητικά σωματεία για την κατασκευή, ανακατασκευή, ανακαίνιση και ανάπλαση πάρκων και αθλητικών εγκαταστάσεων από την υποχρέωσή τους να έχουν (με συμβολικό αντίτιμο) αθλητικές δράσεις για τις γυναίκες και τα άτομα με αναπηρία, καθώς και να διατίθενται για τις ανάγκες άσκησης των λυκειοπαίδων τουλάχιστον 30 ώρες την εβδομάδα.
Πώς θα σας φαινόταν αν μία πόλη επιδοτούσε τις αθλητικές δραστηριότητες των ανήλικων «τέκνων» της; Αυτό ακριβώς κάνει το Ρέικιαβικ, που χορηγεί μία «κάρτα αναψυχής» αξίας 35.000 ισλανδικών κορώνων (220,5 ευρώ) σε κάθε παιδί για να καταπιαστεί με κάποια αθλητική δραστηριότητα. «Όλα ξεκίνησαν το 1992, όταν σε μία έρευνα φάνηκε ότι το 25% των Ισλανδόπαιδων ηλικίας 14-16 χρόνων κάπνιζε, ενώ το 40% είχε μεθύσει τον προηγούμενο μήνα. Τα πάρκα γέμισαν με αθλητικές εγκατάστασεις. Κατά συνέπεια, μπορεί να εξηγηθεί που το ποσοστό των 15χρονων και 16χρονων παιδιών που συμμετέχουν σε οργανωμένη αθλητική δραστηριότητα τουλάχιστον τέσσερις φορές την εβδομάδα αυξήθηκε, μεταξύ του 1997 και του 2012, από 24% σε 42%, όπως και ότι η κατανάλωση αλκοόλ στις ηλικίες αυτές μειώθηκε από το 42% στο 5%», σχολιάζει ο Γκούντερ Γιόνσον, δρ. Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ρέικιαβικ. Κι ενώ το βρετανικό Υπουργείο Παιδείας τον Ιανουάριο αποφάσισε το άνοιγμα των σχολικών γυμναστηρίων για την ελεύθερη άσκηση των πολιτών μετά το πέρας του σχολικού ωραρίου (με τους μαθητές να είναι υποχρεωμένοι να περνούν μία ώρα την ημέρα μετά τα μαθήματά τους στα αθλητικά κέντρα των εκπαιδευτικών τους ιδρυμάτων), στη χώρα μας συμβαίνει το αντίθετο.
ΑΝΑΞΙΟΠΟΙΗΤΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ
«Όταν στήναμε τα προγράμματα άθλησης για όλους, το 1983, είχαμε επιβάλει, μετά το τέλος των μαθημάτων, οι αθλητικοί χώροι των σχολείων, ανοιχτά και κλειστά γυμναστήρια, να δίνονται στην τοπική αυτοδιοίκηση και να εφαρμόζονται προγράμματα άσκησης για όλο τον πληθυσμό, μαθητές, γυναίκες, άτομα τρίτης ηλικίας. Αυτό είναι πια ανενεργό. Eνώ έχουμε τους χώρους, δεν τους αξιοποιούμε. Από την άλλη, τα προγράμματα μαζικού λαϊκού αθλητισμού έχουν συρρικνωθεί, λίγοι δήμοι τα “τρέχουν”. Πριν από την οικονομική κρίση, περίπου 10.000 καθηγητές φυσικής εργάζονταν σε αυτά τα προγράμματα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Πλέον, δεν είναι περισσότεροι από 3.000», σημειώνει ο κ. Νικήτας Νικηταράς, αναπληρωτής καθηγητής στο ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Υπήρξε η θεώρηση από την πολιτεία ότι αυτά είναι πολυτέλεια. Δεν αναλογίστηκε ότι θα αποκομίσει κέρδος, καθώς η μαζική άσκηση στηρίζει το σύστημα υγείας και μειώνει την κατανάλωση φαρμάκων. Η διαμόρφωση, όμως, μίας κουλτούρας διά βίου άσκησης ξεκινάει από το μάθημα της φυσικής αγωγής. Ειδικά στα λύκεια είναι σαν να μην υπάρχει. Στη Γ’ Λυκείου τα παιδιά κάνουν μία ώρα μόνο την εβδομάδα. Και καθώς εξουθενώνονται πνευματικά, έχουν περισσότερη ανάγκη από ποτέ τη φυσική άσκηση», συμπληρώνει ο κ. Νικηταράς. Και αν, από τη μία, οι όποιοι διαθέσιμοι αθλητικοί σχολικοί χώροι δεν αξιοποιούνται, από την άλλη, «μόνο το 6,8% των δημοτικών και το 22% των γυμνασίων και λυκείων της χώρας διαθέτουν κλειστά γυμναστήρια. Την ίδια στιγμή, το 77% των μαθητών του δημοτικού είναι κινητικά αδρανείς και έχουμε αύξηση των ποσοστών των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών κατά 20% την τελευταία δεκαετία», υπογραμμίζει ο κ. Νικήτας Παπαπαντελής, εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής.
Μάθημα γυμναστικής σε σχολείο της Ιαπωνίας. Φωτογραφία: flickr
«Τα προγράμματα άσκησης και άθλησης για όλες τις κοινωνικές ομάδες είχαν πολύ μεγάλη συμμετοχή, τουλάχιστον κατά την πρώτη δεκαετία της εφαρμογής τους. Οι βασικοί λόγοι που οδήγησαν, στη συνέχεια, στη συρρίκνωση της συμμετοχής σε αυτά ήταν η μείωση της κρατικής χρηματοδότησης, η αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων και η πολιτική αδιαφορία. Ο υγιής μαζικός και ερασιτεχνικός αθλητισμός της βάσης δεν λειτουργεί εξαιτίας του καιροσκοπισμού και των φιλοδοξιών των “παραγόντων” που τους διοικούν και οι οποίοι χρησιμοποιούν τους αθλούμενους ως μέσο διεκπεραίωσης προσωπικών συναλλαγών, με πολιτικές κυρίως προεκτάσεις», τονίζει, από τη μεριά του, ο κ. Παντελής Κωνσταντινάκος, καθηγητής Κοινωνιολογίας του Αθλητισμού στο Τμήμα Οργάνωσης και Διαχείρισης Αθλητισμού στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, προσθέτοντας πως «η σημερινή κρίση, με τη μεγιστοποίηση της ανεργίας, δημιουργεί αρνητικές συνέπειες για συμμετοχή σε προγράμματα άσκησης και αθλητισμού όχι μόνο λόγω της συρρίκνωσης εισοδημάτων, αλλά κυρίως λόγω της αρνητικής ψυχοσωματικής κατάστασης, με ταυτόχρονη αλλαγή αναπαραστατικών κοινωνικών στάσεων, ανεξάρτητα από την ύπαρξη περισσότερου ελεύθερου χρόνου».
ΕΥΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΙΚΑΙΑ
Ακριβώς το πώς μία τοπική πολιτική «άθλησης για όλους» μπορεί να καλλιεργήσει μία κουλτούρα άσκησης σε μια ολόκληρη πόλη μαρτυρά η περίπτωση του Δήμου Ευόσμου-Κορδελιού. «Περίπου 3.500 δημότες συμμετέχουν, έναντι ενός συμβολικού ποσού, σε περισσότερα από 200 αθλητικά προγράμματα στα οκτώ κλειστά γήπεδα και γυμναστήρια, από μουσικοκινητική αγωγή και μπαλέτο για τα παιδιά προσχολικής αγωγής μέχρι ορθοσωμική, πιλάτες, αερόμπικ και γιόγκα για ενηλίκους και άτομα τρίτης ηλικίας. Μάλιστα, σε όσους πάσχουν από χρόνιες παθήσεις προσφέρεται προσαρμοσμένο ασκησιολόγιο για τη βελτίωση της αερόβιας ικανότητας, της μυικής ενδυνάμωσης και της ευλυγισίας. Επιπλέον, οι πολίτες έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε 16 υπαίθριους αθλητικούς χώρους (εννιά γήπεδα μπάσκετ, δύο γήπεδα τένις και πέντε ποδοσφαίρου), καθώς και στο Πάρκο Τρίτση, το οποίο έχει αναπλαστεί. Έχουν δημιουργηθεί στο εσωτερικό του τρία υπαίθρια γυμναστήρια και διαδρομές για πεζοπορία», μας λέει η κ. Παναγιώτα Μπαλάσκα, προϊσταμένη του Τμήματος dιαχείρισης αθλητικών χώρων του Δήμου Κορδελιού-Ευόσμου.
«Βλέπουμε πολλές κυρίες, εκεί που πρωτύτερα ντρεπόντουσαν να το κάνουν, να φοράνε αθλητικά παπούτσια, να πηγαίνουν για ψώνια και να έρχονται, στη συνέχεια, για περίπατο ή γυμναστική στο πάρκο. Μου έχει μείνει χαραγμένη η εικόνα εκείνου του 70χρονου κυρίου που φορούσε σκαρπίνια και, εκεί που περπατούσε, κοιτούσε και ξανακοιτούσε το υπαίθριο γυμναστήριο, τόλμησε μπήκε σε αυτό και έκανε τις ασκήσεις του. Οι περισσότεροι δημότες έχουν αλλάξει τη φιλοσοφία τους αναφορικά με την άθληση. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήσαμε στους επισκέπτες του πάρκου, το 34,3% ασκούνται σχεδόν καθημερινά και το 41,4% τρεις ώς πέντε φορές την εβδομάδα», συνεχίζει η κ. Μπαλάσκα.
Ο εκδημοκρατισμός της άσκησης, όμως, αποτελεί πράξη και στον δήμο Νίκαιας-Ρέντη, που υλοποιεί (έναντι συμβολικού αντιτίμου ή και δωρεάν) περισσότερα από 400 αθλητικά προγράμματα για όλες τις ηλικίες. «Η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού συμβάλλει μόνο στο 50% της μισθοδοσίας των γυμναστών για το ένα τέταρτο των προγραμμάτων. Τα υπόλοιπα τα επωμίζεται ο δήμος», σημειώνει ο Στέφανος Όκκας, υπεύθυνος προγραμμάτων άθλησης και αναψυχής του Δήμου Νικαίας. «Χαρακτηριστικά, δημιουργήσαμε το πρόγραμμα “Έλα να παίξουμε στο πάρκο” για τα παιδιά των νηπιαγωγείων, το οποίο περιλαμβάνει διάφορα κινητικά παιχνίδια στα πάρκα της πόλης. Με αυτόν τον τρόπο, καλλιεργούν τόσο μια κινητική κουλτούρα όσο και μια περιβαλλοντική συμπεριφορά. Παράλληλα, μετά το πέρας της σχολικής ημέρας, ανοίγουμε τις αυλές και τις αθλητικές εγκαταστάσεις των δημοτικών σχολείων, όπου μυούνται σε διάφορα αθλήματα, όπως ρυθμική, ποδόσφαιρο, χάντμπολ, βόλεϊ, μπορούν να καταπιαστούν και με δυο ή τρία ταυτόχρονα. Έτσι, παιδιά των οποίων οι οικογένειες δεν έχουν τη δυνατότητα να πληρώνουν έναν σύλλογο, μπορούν να γνωρίσουν τα αθλήματα που τους αρέσουν. Πολλές φορές, οι σύλλογοι βλέπουν ανταγωνιστικά τα προγράμματα των δήμων. Για παράδειγμα, έχουμε ακαδημία παιδιών στο στίβο. Πιεζόμασταν από σωματεία να μην την αναπτύξουμε», συνεχίζει ο κ. Όκκας, που δεν κρύβει την περηφάνειά του για το πρόγραμμα «Περπατάμε μαζί, ασκούμαστε παρέα», που υλοποιείται στο λόφο του Αγίου Φίλιππα για ενηλίκους όλων των ηλικιών.
«Αφού ολοκληρώσουμε μια πενηντάλεπτη πεζοπορία, πραγματοποιούμε ασκήσεις ενδυνάμωσης και ευελιξίας. Οργανώνουμε πολιτιστικές πεζοπορίες και εκδρομές τόσο εντός όσο και εκτός Αττικής. Υπήρχαν άτομα που δεν είχαν επισκεφτεί ποτέ την Πνύκα, όπου κάναμε πεζοπορία, συνοδεία ξεναγού, ή την Καισαριανή, όπου συνδυάσαμε την πεζοπορία στον βοτανικό κήπο με επίσκεψη στον τόπο που βάφτηκε με αίμα το Μάη του 1944. Μέσα από το πρόγραμμα, άτομα που ήρθαν δειλά σε αυτό και ήταν για χρόνια κλεισμένα στο σπίτι κοινωνικοποιήθηκαν, άλλοι πέταξαν τα αντικαταθλιπτικά χάπια ή μείωσαν αυτά που έπαιρναν για τον διαβήτη ή την υπέρταση, άνθρωποι που είχαν χάσει τη δουλειά τους μπόρεσαν να ξαναβρούν εργασία μέσα από τις γνωριμίες που έκαναν», προσθέτει ο κ. Όκκας.
«Περπατάμε μαζί, ασκούμαστε παρέα». Άτομα όλων των ηλικιών σε πεζοπορική διαδρομή οργανωμένη από το δήμο Νίκαιας-Αγ. Ι.Ρέντη.
Τη δική του εμπειρία από το ξεχωριστό τούτο περιπατητικό εγχείρημα περιγράφει στη «σχεδία» ο κ. Θόδωρος Κουτσούκος. «Δεν είχα αθληθεί ποτέ στη ζωή μου. Είχα πάρει σύνταξη νωρίς και με είχε πάρει από κάτω. Για δέκα χρόνια, δεν έβγαινα από το σπίτι, δεν σηκωνόμουν από τον καναπέ. Με τράβηξε στο πρόγραμμα με το ζόρι η γυναίκα μου. Πήγα για να μην της χαλάσω το χατίρι. Στην αρχή, κουραζόμουν. Πονούσαν τα χέρια, τα πόδια, η μέση μου. Μετά, ούτε που το καταλάβαινα. Το λιγότερο που κάναμε ήταν πέντε χιλιόμετρα, φτάναμε και δεκαεπτά και δεκαοκτώ χιλιόμετρα. Ούτε είχα διανοηθεί πως θα μπορούσα να το καταφέρω. Δεν ήταν, όμως, μόνο το περπάτημα. Ήταν και πως γίναμε μια παρέα, πηγαίνουμε τις εκδρομές μας, το ταβερνάκι μας. Όλο αυτό ήταν ένας φάρος στο σκοτάδι μου, μια ανάσταση. Πρώτα, τα έβλεπα όλα μαύρα. Τώρα, ακόμη και τις δυσκολίες τις βλέπω αλλιώτικα. “Προβλήματα είναι θα περάσουν”, λέω».
Μπορεί ένα κίνημα δρομέων και περιπατητών να επαναφέρει τον λαϊκό αθλητισμό στις ρίζες του; Και όμως, αυτό έχει πετύχει η αθλητική λέσχη «Φαέθων» στην Πάτρα. «Γεννηθήκαμε το 2004, θεωρώντας πως ο μαζικός λαϊκός αθλητισμός είχε φύγει από τις αρχές του, είχε γίνει ανταγωνιστικός. Εκείνο που ενδιέφερε πια ήταν ο χρόνος, είχε αρχίσει να γίνεται χρήση και παράνομων ουσιών και από ένα συλλογικό γεγονός είχε μετατραπεί σε ατομικό. Για μας προέχει η δημιουργία σχέσεων, η φιλία, η χαρά του τρεξίματος, το να κάτσουμε μαζί με τον άλλον στην αφετηρία. Το σύνθημά μας είναι: “Aν τρέξεις μόνος σου, τρέχεις γρήγορα. Αν πας μαζί μας, πας μακριά”. Τρέχουμε χωρίς ρολόι και συνομιλούμε μεταξύ μας. Καλούμε του Πατρινούς ως αθλούμενους πολίτες και όχι ως αθλητές να έρθουν μαζί μας, αν όχι να τρέξουν, να περπατήσουν με τα παιδιά τους, να κάνουν ποδήλατο. Έχουμε κατορθώσει μία μεγάλη μεταστροφή του κόσμου, όσοι τρέχαμε, στο παρελθόν, νιώθαμε ότι γινόμαστε περίγελος. Το αισθανόμουν και στον εργασιακό μου χώρο. Η ανάγκη μου να πάω να αθληθώ, αντί να κάτσω υπερωρία, θεωρούνταν ως απειθαρχία. Όταν, όμως, αθλούμουν, έκανα τη δική μου ψυχοθεραπεία, καθάριζε η ψυχή μου. Έφευγα από τη δουλειά μου πιεσμένος και, όταν γυρνούσα από το τρέξιμο, αντιμετώπιζα τα ίδια προβλήματα από άλλη οπτική γωνία, δεν με καταβάλανε», μοιράζεται μαζί μας ο κ. Κίμων Αποστολόπουλος, επικεφαλής της λέσχης.
#82, Ιούνιος 2020
ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ
Newsletter