Η συντροφιά πάει ταμείο
της Δανάης Αλεξάκη
Μία επίσκεψη στον μανάβη, ένας περίπατος μέχρι τον μπακάλη, μια κουβέντα στην ουρά του σουπερμάρκετ συνιστούν παρηγοριά απέναντι στην πανδημία της μοναξιάς που έχει ενσκήψει.
«Δεν φοβάμαι τον ιό. Τη μοναξιά φοβάμαι. Μου λείπουν οι άνθρωποί μου. Μου λείπει η επαφή. Δε ξέρω πόσο χρόνος μου μένει. Κανείς μας δεν το ξέρει αυτό. Αυτό που ξέρω είναι πως δεν βλέπω τα παιδιά και τα εγγόνια μου. Μου λείπουν οι άνθρωποι». Με αυτά τα λόγια μού περιγράφει ο κ. Θανάσης –ηλικιωμένος γείτονας– τις μέρες του στην καραντίνα, ενώ περιμένουμε στην ουρά για να μπούμε στο μπακάλικο της γειτονιάς. Χαμογελώντας στωικά, του παραχωρώ τη θέση μου και αρνείται να την πάρει. «Ευχαριστώ, αλλά θέλω να κάτσω ακόμα λίγο. Να μυρίσω την άνοιξη στη φουντωμένη νεραντζιά και να συνομιλήσω με τον επόμενο που θα έρθει στην ουρά. Δεν θέλω να γυρίσω ακόμα σπίτι».
Μπαίνοντας στο μπακάλικο του κ. Λευτέρη στον ευωδιαστό δρόμο της Βαλτινών, μου χαμογελάει και μου λέει: «Έπιασες κουβέντα με το κυρ-Θανάση; Κάθε μέρα είναι εδώ. Δεν αντέχει ο άνθρωπος την κλεισούρα. Έρχεται και, όταν πέσει λιγάκι η δουλειά, μου λέει ιστορίες. Του λέω και εγώ. Έχει ανάγκη ο κόσμος να μιλήσει. Δεν είναι η έλλειψη από τρόφιμα που τυραννά τα νοικοκυριά. Αυτό ήταν τις πρώτες μέρες. Τώρα το καλάθι θέλει να γεμίσει με επαφές και με κουβέντες, ειδικά για όσους βρέθηκαν μόνοι τους στην καραντίνα». Βγαίνοντας από το μπακάλικο, ανηφορίζω στην πλατεία του Γκύζη, όπου είναι μαζεμένα νέα παιδιά που χαίρονται τον έρωτά τους στα παγκάκια μπροστά στην κλειδωμένη παιδική χαρά, αλλά και αντροπαρέες μεσηλίκων που συζητούν τα πρωτοσέλιδα γύρω από το κεντρικό περίπτερο. «Κλείσανε τα καφενεία και μαζεύονται εδώ κάθε μέρα», μου λέει ο περιπτεράς, βάζοντας προσεκτικά τα γάντια του να πιάσει τα τσιγάρα.
Η βρετανική αλυσίδα σουπερμάρκετ «Sainsbury» έχει καθιερώσει τα «Ομιλούντα Τραπέζια» ως αντίδοτο στη μοναξιά που βιώνουν οι πελάτες της. Φωτογραφία: Sainsbury
OI ΔΙΑΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΕΠΑΦΗΣ
Επιστρέφοντας σπίτι, επικοινωνώ με τη φίλη μου, τη Σοφία Ζαφείρη, που ζει μόνη της στα Εξάρχεια. «Θέλεις να στείλεις μήνυμα 6 και να βρεθούμε στη λεωφόρο Αλεξάνδρας να σε δώ;». Στη κουβέντα μας, ενώ περπατάμε στα άδεια στενά γύρω από την πλατεία, της αναφέρω το περιστατικό με τον κ. Θανάση. «Δεν μου κάνει εντύπωση. Κι εγώ χθες μπούχτισα στο σπίτι. Δεν θέλω άλλο διαδίκτυο και υπολογιστή. Δεν θέλω να δω ακόμα μια ταινία. Βαρέθηκα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όλο μετράμε νεκρούς και νέα μέτρα. Ντύθηκα και πήγα σουπερμάρκετ. Χάζεψα στους διαδρόμους, γιατί πραγματικά δεν ήθελα κάτι συγκεκριμένο να αγοράσω. Κατέληξα με έναν ανανά στο χέρι να μιλάω με τις κοπέλες στο ταμείο. Κάναμε πλάκα και ανταλλάξαμε χαμόγελα. Είχα ανάγκη να μιλήσω σε κάποιον και να τον κοιτάζω στα μάτια».
Οι μέρες της καραντίνας είναι δύσκολες για χίλιους λόγους. Πέρα από το φόβο της νόσου και της αυξανόμενης πορείας των κρουσμάτων, μια εκ των σημαντικότερων παρενεργειών, που ήδη έχει πλήξει μεγάλο μέρος του πληθυσμού αφορά την ανάγκη για επαφή. Η νέα τάξη πραγμάτων που έχει δημιουργηθεί φέρνει στο φως το αβάσταχτο του περιορισμού των κοινωνικών επαφών, δημιουργώντας συνθήκες ανάπτυξης μιας «πανδημίας μοναξιάς». Από την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος στη χώρα στα τέλη του Φεβρουαρίου, καταγράφηκε μια πρωτόγνωρη «επιδρομή» στα σουπερμάρκετ, με τους τζίρους να σημειώνουν άνοδο ακόμα και πάνω από 400%. Οι αλυσίδες σουπερμάρκετ βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της εξυπηρέτησης των καταναλωτών. «Το φιλότιμο που επιδεικνύουν οι εργαζόμενοι στα καταστήματα και στις αποθήκες δεν έχει προηγούμενο», αναφέρει ο διευθύνων σύμβουλος της αλυσίδας «MyMarket» Αριστοτέλης Παντελιάδης, ενώ ο πρόεδρος και διευθύνων Σύμβουλος της «ΑΒ Βασιλόπουλος» Βασίλης Σταύρου κάνει λόγο για «τους δικούς μας ήρωες», αναφερόμενος στο προσωπικό της αλυσίδας.
Η σημαντική συμβολή των εργαζόμενων στα σουπερμάρκετ, αλλά και σε όλα τα καταστήματα της μικρής λιανικής πώλησης, μπακάλικα, μανάβικα, φούρνους, περίπτερα κ.λπ., δεν περιορίζεται μονάχα στην εξασφάλιση της ομαλής τροφοδοσίας της αγοράς. Τα μαγαζιά της γειτονιάς και τα σουπερμάρκετ μετατρέπονται σε σημείο αναφοράς, σε σημείο συνάντησης. Δεν είναι μονάχα οι ηλικιωμένοι που θα επιδιώξουν να πάνε μια βόλτα ώς το μανάβικο, ώστε να πουν μια καλημέρα σε κάποιον. Αρκετοί νέοι άνθρωποι θα επισκεφθούν, ίσως και για πρώτη φορά, τον μανάβη της γειτονιάς και θα πιάσουν κουβέντα για τα οπωροκηπευτικά της εποχής, θα ρωτήσουν για συνταγές μαγειρικής ή θα πάνε στο 24ώρο κιόσκι –που αποτελεί τη νέα γενιά των περιπτέρων–, το οποίο προσφέρει και καφέ στο χέρι ή άλλα ροφήματα ώστε να συνομιλήσουν για λίγα λεπτά, να συναναστραφούν με κόσμο.
Για πολλούς καταναλωτές, τα ψώνια αποτελούν μία διέξοδο από τον εγκλεισμό στο σπίτι, μία ευκαιρία για βόλτα. Σκίτσο: Min Gyo Chung.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ
«Το λιανεμπόριο τροφίμων έχει αποκτήσει έναν νέο ρόλο. Αυτόν του ψυχολόγου. Ο κόσμος αναζητά την επικοινωνία. Η επίσκεψη στο σουπερμάρκετ είναι μεγάλη υπόθεση, γιατί σηματοδοτεί την επαφή», αναφέρει ο κ. Κωσταντίνος Μίσιος, που εργάζεται σε περίπτερο στη Νίκαια, προσθέτοντας, ωστόσο, ότι «η συνθήκη αυτή πάντα υπήρχε. Όμως, με τον κορωνοϊό έχει γίνει αισθητή στην πλειονότητα του κόσμου». Όπως εξηγεί ο ίδιος, «μπορεί οι πελάτες να πάρουν τα πιο απίστευτα πράγματα προκειμένου να συζητήσουν τα νέα τους, τα προβλήματά τους. Είμαστε μέρος της καθημερινότητάς τους. Είναι πολλές οι φορές που γύρω από ένα περίπτερο βλέπεις ανθρώπους να κρατούν ένα καφέ ή μια μπίρα και να κουβεντιάζουν. Πολλές φορές, η μέρα ξεκινά και τελειώνει στο περίπτερο. Υπάρχει πολλή μοναξιά, όχι μοναχικότητα».
Σπρώχνοντας τα «καρότσια της κοινωνικότητας». Φωτογραφία: flickr
ΟΛΛΑΝΔΙΚΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ
Τo καλοκαίρι του 2019 το ολλανδικό τοπικό σουπερμάρκετ Jumbo στο Βλίμεν (Vlijmen) ξεκίνησε δύο πρωτοβουλίες προκειμένου να καταπολεμήσει τη μοναξιά που βιώνουν κυρίως οι ηλικιωμένοι, δημιουργώντας δύο «γωνιές»: το «All Together Coffee Corner» («Γωνιά συλλογικού καφέ») και «Chat Checkout» («Ταμείο Συζήτησης»). Ο στόχος ήταν η δημιουργία ενός σημείου συνάντησης, όπου οι ηλικιωμένοι θα μπορούν να συναντηθούν και να συζητούν με άλλους κατοίκους και εθελοντές από τη ΜΚΟ «Alles voor Mekaar».
Ο Αλεξάντερ φαν Φέερτ (Alexander van Weert), ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε αυτήν την πρωτοβουλία, έχει υψηλές προσδοκίες. Ήθελε το τοπικό σουπερμάρκετ να φιλοξενήσει τούτον τον ξεχωριστό χώρο διαλόγου και επικοινωνίας, ξεφεύγοντας από την τάση της εποχής, που θέλει όλο και περισσότερα σουπερμάρκετ της Ευρώπης να ενισχύουν τις «παροχές» τους με αυτόματα ταμεία, όπου οι πελάτες σκανάρουν μόνοι τους τα ψώνια και πληρώνουν μέσω κάρτας, χωρίς τη βοήθεια κάποιου υπαλλήλου. Το μοντέλο αυτό, ωστόσο, μειώνει αισθητά την ανθρώπινη αλληλεπίδραση.
Στο «Ταμείο Συζήτησης», η συναλλαγή γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο και οι πελάτες μπορούν να αλληλεπιδράσουν με την ησυχία τους με τον/την υπάλληλο που τους εξυπηρετεί. «Οι άνθρωποι παίρνουν πολύ περισσότερα από μία απλή μερίδα φαγητού», αναφέρει στον ιστότοπο quartz.com o καθηγητής Γουέντι Γουίλς (Wendy Wills), ο οποίος ηγήθηκε μιας μελέτης που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Χερτφόρντσάιρ, σύμφωνα με την οποία τα σουπερμάρκετ θα πρέπει να εισάγουν «αργούς δρόμους» για όσους καταναλωτές αντιμετωπίζουν τα ψώνια ως μέρος μιας κοινωνικής εμπειρίας, που η νέα τεχνολογία και οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής τη διαβρώνουν.
Το 2018, η βρετανική εφημερίδα «Sun» δημοσίευσε την ιστορία της Έμιλι Φοξ (Emily Fox) μιας 32χρονης, τότε, μητέρας τριών παιδιών από το Γούλβερχάμπτον, η οποία ισχυριζόταν ότι είναι η πιο μοναχική γυναίκα στη Βρετανία. Για να αντιμετωπίσει τη μοναξιά της, επισκέπτεται σουπερμάρκετ απλά και μόνο για να ανταλλάξει κάποιες κουβέντες με αγνώστους, με ταμίες, με πωλητές. «Δεν έχω κάνει κάποιον νέο φίλο για πάνω από μια δεκαετία και, παρά το γεγονός ότι μιλάω με τη μητέρα μου και τον αδερφό μου, πολύ σπάνια τους βλέπω. Μπορεί να περάσουν και τρεις εβδομάδες χωρίς να μιλήσω με κάποιο άτομο και, όταν το κάνω, είναι με κάποιον άγνωστο ή με πωλητή. Επισκέπτομαι σουπερμάρκετ για να επικοινωνήσω με ενηλίκους. Με βλέπουν ευτυχισμένη και δραστήρια, όμως βαθιά μέσα μου είναι πολύ μοναχική», λέει χαρακτηριστικά. «Κανείς δεν πιστεύει ότι η μοναξιά επηρεάζει ανθρώπους στα 30 τους, όλοι νομίζουν ότι είναι κάτι που αφορά μεγαλύτερους ανθρώπους. Όταν είσαι νέος, είναι δύσκολο να κάνεις τους άλλους να καταλάβουν πώς αισθάνεσαι. Ακόμα και το να συναντήσεις κάποιον για καφέ μια φορά το μήνα θα έκανε τεράστια διαφορά» καταλήγει.
Οι ηλικιωμένοι δεν είναι πια μόνοι. Έχουν το δικό τους «Ταμείο Συζήτησης», όπου συναντιούνται με κατοίκους και εθελοντές της ΜΚΟ «Alles voor Mekaar». Όλα αυτά σε σουπερμάρκετ της Ολλανδίας. Φωτογραφία: «Alles voor Mekaar»
ΨΩΝΙΑ ΕΚΤΟΝΩΣΗΣ
Στην Ελλάδα, η εταιρεία ερευνών MRB πραγματοποίησε το 2015 έρευνα με τίτλο «Η διεισδυτική ματιά στη ζωή, στη συμπεριφορά και στις εκφάνσεις του έλληνα καταναλωτή μέσα στο σουπερμάρκετ», την οποία επικαιροποίησε δύο χρόνια αργότερα, το 2017. Στην έρευνα, οι καταναλωτές χωρίζονται σε επτά «φυλές». Μία εξ αυτών περιλαμβάνει τους καταναλωτές που αντιμετωπίζουν τα ψώνια ως διέξοδο/εκτόνωση και ευκαιρία για βόλτα. Το καλάθι τους, μάλιστα, είναι ιδιαίτερα τσιμπημένο, καθώς εμφάνιζε μέση μηνιαία δαπάνη 354 ευρώ. Το εύρημα αυτό επιβεβαιώνει ότι και στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί λόγοι που κάποιος αποφασίζει να επισκεφθεί το σουπερμάρκετ, πέρα από το να αγοράσει τρόφιμα, ενώ είναι σημαντικό να τονιστεί ότι στην εν λόγω κατηγορία δεν περιλαμβάνονται μονάχα ηλικιωμένοι καταναλωτές.
Κατά συνέπεια, όχι μόνο τα σουπερμάρκετ αλλά και τα παραδοσιακά καταστήματα λιανικής πώλησης είναι ιδανικά για τοπικές κοινωνικές πρωτοβουλίες. Οι περισσότεροι καταναλωτές, βάσει των ερευνών, πραγματοποιούν τα ψώνια τους τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα σε ένα μικρό κατάστημα της γειτονιάς τους. Επομένως, αυτά μπορούν να αναδειχθούν σε εστίες κοινωνικοποίησης, με σημαντικά ψυχολογικά οφέλη για τους επισκέπτες τους. Σε ένα εκτενές άρθρο στη βρετανική εφημερίδα «Guardian», η πανδημία τίθεται σε μια διαφορετική διάσταση, ενώ τονίζεται ότι κατά τη διάρκεια της καραντίνας και του αναγκαστικού εγκλεισμού στο σπίτι ανακαλύψαμε ότι αυτό που, πραγματικά, έχει σημασία είναι η ενσυναίσθηση, η καλοσύνη και η συνεργασία. «Δεν μπορούμε, πλέον, να προσποιούμαστε ότι ελέγχουμε τα πάντα, είμαστε αυτοδύναμοι, αυτόνομοι, ανίκητοι. Συνειδητοποιώντας ότι είμαστε περισσότερο αδύναμοι, πιο εκτεθειμένοι, πιο εξαρτημένοι από τη γενναιοδωρία των άλλων και έχοντας επίγνωση της δικής μας θνητότητας, μπορούμε να μιλάμε για πράγματα που προηγουμένως κρατούσαμε κρυμμένα», επισημαίνεται στο άρθρο.
«Η μοναξιά είναι μια θλίψη. Mερικές φορές, ένα είδος απελπισίας. Είναι πιθανό ότι κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών του κορωνοϊού, η βαθιά μοναξιά στην κοινωνία να περιορίστηκε λιγάκι. Οι γείτονες που δεν συναντήθηκαν ποτέ πριν χτυπούν ο ένας την πόρτα του άλλου, προσφέρουν ή ζητούν βοήθεια. Η εμπειρία της απομόνωσης μπορεί να μας έδωσε περισσότερη ενσυναίσθηση και κατανόηση του τι σημαίνει να βρίσκεσαι πραγματικά μόνος και στο περιθώριο της κοινωνίας». Όταν όλο αυτό που βιώνουμε τελειώσει, θα εξακολουθούν να υπάρχουν οι απομονωμένοι και μοναχικοί άνθρωποι που θα διατηρήσουν τη συνήθεια της βόλτας στο σουπερμάρκετ ή στο μπακάλικο, αναζητώντας επικοινωνία και επαφή. Το ζήτημα, λοιπόν, είναι μετά την πανδημία να διατηρηθεί ζωντανή και να ενισχυθεί η ανθρώπινη αλληλεπίδραση και επαφή.
#81 (Μάιος 2020)
ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ
Newsletter