01/06/2021
.jpg)
Το ελικόπτερο της γονεϊκότητας
Η υπερβολική εμπλοκή των γονιών στην ανατροφή των βλασταριών τους ίσως να καλύπτει δικές τους ανασφάλειες, ζημιώνει, ωστόσο, τη συναισθηματική και ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών.
Κείμενο: Μαρία Παπαδοδημητράκη
Οι σημερινοί γονείς σε Ευρώπη και Αμερική περνούν μεγαλύτερο μέρος της ημέρας με τα παιδιά τους σε σχέση με τους γονείς της δεκαετίας του 1960. Έρευνες δείχνουν ότι παρά τον αυξημένο φόρτο εργασίας, οι μητέρες αφιερώνουν στη φροντίδα των παιδιών τους τουλάχιστον τόσο χρόνο όσο οι μητέρες πριν από 40 χρόνια, ίσως και περισσότερο. Μπορεί, όμως, η φροντίδα αυτή να ξεπεράσει τα όρια και τελικά να δημιουργήσει προβλήματα; Έρευνες γύρω από την υπεργονεϊκότητα, μια μορφή της οποίας είναι και η συμπεριφορά των λεγόμενων «γονιών- ελικόπτερο» (helicopter parenting), υποστηρίζουν ότι « παν μέτρον άριστον»,ακόμα και στη φροντίδα των επιγόνων μας.
Το άρθρο του 1945 στους New York Times με τίτλο «Νομοσχέδιο για τα δικαιώματα των εφήβων» («Α Teen-Age Bill of Rights») φαίνεται ιδιαίτερα επίκαιρο, καθώς στη λίστα των δέκα δικαιωμάτων περιλαμβάνεται «το δικαίωμα στο να κάνουν λάθη και να ανακαλύψουν τον εαυτό τους». Δεκαετίες μετά, η ανάγκη τού να αφήνουμε τα παιδιά να μαθαίνουν μέσα από τις αποτυχίες τους προβάλλει επιτακτική, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των σύγχρονων υπερεμπλεκόμενων γονιών. Το 1969 στο βιβλίο του «Μεταξύ γονιού και εφήβου») («Between Parent & Teenager»), ο δάσκαλος και παιδοψυχολόγος Χάιμ Γκίνο(Chaim Ginott) περιγράφει μια μαμά και τον 16χρονο γιο της Λέοναρντ: «Στη μητέρα μου αρέσει να παίζει τον γιατρό και αυτό με αρρωσταίνει. Όσο κουρασμένη κι αν είναι, αν με ακούσει να βήχω, μετατρέπεται σε δρομέα υπεραποστάσεων. Τριγυρίζει από πάνω μου σαν ελικόπτερο. Κουράστηκα από το θόρυβο και τον ζεστό της αέρα. Νομίζω ότι δικαιούμαι να φτερνίζομαι χωρίς εξηγήσεις», λέει ο τελευταίος.
Tα παιδιά των «γονέων-ελικόπτερο» είχαν χαμηλότερη βαθμολογία όσον αφορά την ψυχολογική τους ευημερία και ήταν πιο πιθανό να λάβουν συνταγογράφουμενα φάρμακα για το άγχος ή την κατάθλιψη. Φωτογραφία: Reuters/Aly Song
ΒΛΑΒΕΡΗ ΕΜΠΛΟΚΗ
Έτσι, γεννήθηκε ο όρος «γονείς- ελικόπτερο», που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την υπερβολική εμπλοκή των γονέων στην ανατροφή των παιδιών τους και τη χρήση αναποτελεσματικών τεχνικών για την κάλυψη οποιασδήποτε ανάγκης τους (όχι απαραίτητα πραγματικής), ενώ το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκονται τους επιτρέπει να την καλύψουν μόνα τους. Είναι οι γονείς που τρέχουν να σώσουν το παιδί τους από κάθε δυσκολία, που το καθοδηγούν απόλυτα και το υπερπροστατεύουν, αφήνοντας ελάχιστα στην τύχη, που εκπληρώνουν κάθε επιθυμία του πριν αυτή εκφραστεί. Οι καθημερινές τους δραστηριότητες και συζητήσεις περιστρέφονται γύρω από αυτό και εισπράττουν την επιτυχία ή την αποτυχία του σαν να ήταν δική τους. «Που στις μικρές ηλικίες είναι συνέχεια μαζί του και δεν το αφήνουν να παίξει μόνο του ή στην προσχολική ηλικία ρωτάνε συνεχώς για την πρόοδό του και θέλουν να είναι το καλύτερο», μας λέει η κ. Αλεξάνδρα Καππάτου, ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος. «Που θέλουν να γνωρίζουν τα πάντα για αυτό, ποιοι είναι οι φίλοι του, τι λένε μεταξύ τους, που πάνε το παιδί στο φροντιστήριο ενώ μπορεί να πάρει το λεωφορείο», συμπληρώνει τη μακριά λίστα ο κ. Παντελής Παπαδόπουλος, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Αναλυτικής Ομαδικής και Οικογενειακής Ψυχοθεραπείας».
Η υπερεμπλοκή στη ζωή των παιδιών μπορεί να έχει διάφορες μορφές. Υπάρχουν οι γονείς που προσεκτικά σχεδιάζουν, οργανώνουν και επιβλέπουν τη ζωή των παιδιών τους, έχοντας ως στόχο την εισαγωγή τους στο καλύτερο πανεπιστήμιο, αλλά και τα «ελεύθερα πνεύματα» που θεωρούν την καλλιέργεια της δημιουργικότητας και της αυτοέκφρασης του παιδιού το σημαντικότερο έργο. Κάποιοι μπορεί να είναι ανεκτικοί «γονείς-ελικόπτερο» και να προσφέρουν στο παιδί τους αυτό που θέλει και κάποιοι άλλοι μπορεί να είναι αυταρχικοί «γονείς-ελικόπτερο», δίνοντας στο παιδί αυτό που θέλουν εκείνοι. Η περιβόητη Επιχείρηση Varsity Blues, το περσινό σκάνδαλο δωροδοκίας για την εισαγωγή γόνων πλούσιων οικογενειών σε γνωστά αμερικανικά κολέγια και πανεπιστήμια και η παραποίηση των αποτελεσμάτων των εξετάσεων ή των αθλητικών επιδόσεων αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα συμπεριφοράς του «γονέα-ελικόπτερου». Μάλιστα, ερευνητές υποστηρίζουν ότι η συμπεριφορά αυτή είναι πιο πιθανό να εκδηλωθεί σε οικογένειες της μεσαίας και της ανώτερης τάξης.
Αν και η υπεργονεϊκότητα σχετίζεται με υποστηρικτική συμπεριφορά προς το παιδί από την πλευρά των γονιών, όπως συνεχή επικοινωνία και συναισθηματική υποστήριξη,τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα δεν είναι τόσο θετικά. Έρευνες σε φοιτητές έδειξαν ότι τα παιδιά των «γονέων-ελικόπτερο» είχαν χαμηλότερη βαθμολογία όσον αφορά την ψυχολογική τους ευημερία και ήταν πιο πιθανό να λάβουν συνταγογραφούμενα φάρμακα για το άγχος ή την κατάθλιψη. Επίσης, «η συμπεριφορά αυτή έχει ως συνέπεια να επηρεάζεται μελλοντικά η προσαρμοστικότητα του παιδιού και το παιδί να αντιμετωπίζει προβλήματα στις σχέσεις του», σημειώνει η κ. Καππάτου.
«Τα παιδιά με γονείς που ικανοποιούν όλες τους τις ανάγκες βλέπουν τον εαυτό τους ως το κέντρο του κόσμου και αναπτύσσουν τάσεις ναρκισσισμού». Φωτογραφία: Shutterstock
ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΑΥΤΌΝΟΜΗΣΗΣ
Οι «γονείς-ελικόπτερο» εμπλέκονται τόσο στη ζωή των παιδιών τους, λαμβάνοντας για αυτά όλες τις αποφάσεις, με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων που χρειάζονται τα παιδιά όταν φύγουν από την οικογενειακή εστία. Τα παιδιά αυτά δυσκολεύονται να ενηλικιωθούν, να αποκτήσουν πραγματική αυτονομία από τους γονείς, να ανακαλύψουν τα όριά τους. Επιπλέον, οι γονείς που παρεμβαίνουν πριν τα παιδιά προσπαθήσουν να χειριστούν μια πρόκληση ή τα αποτρέπουν από δύσκολες καταστάσεις εμποδίζουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτορρύθμισης. Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Developmental Psychology» κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι γονείς-ελικόπτερο, αν και είχαν καλές προθέσεις, δεν άφηναν τα παιδιά να μάθουν να χειρίζονται συναισθηματικές προκλήσεις, ανάλογα φυσικά με την ηλικία τους. Αξιολογώντας την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη 422 παιδιών κατά τις ηλικίες των 2, 5 και 10 ετών, οι επιστήμονες βρήκαν ότι τα παιδιά με γονείς-ελικόπτερο ήταν λιγότερο ικανά να προσαρμοστούν στις σχολικές καταστάσεις. Η Νικόλ Πέρι, βασική συγγραφέας της μελέτης, δήλωσε ότι «τα παιδιά που δεν μπορούν να ρυθμίσουν αποτελεσματικά τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους είναι πιο πιθανό να έχουν ξεσπάσματα στην τάξη και να δυσκολευτούν να κάνουν φίλους».
«Η υπερανάμειξη στη ζωή του παιδιού διαμορφώνει παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αν δεν ενθαρρύνετε το παιδί να ενεργήσει αυτόνομα, να πάρει μικρά ρίσκα, σύμφωνα πάντα με την ηλικία και τη φάση ανάπτυξής του, ώστε να μάθει μέσα από το λάθος και τις συνέπειες των πράξεών του, θα πιστέψει ότι οι γονείς του δεν το εμπιστεύονται και ότι δεν το θεωρούν ικανό να ενεργήσει μόνο του», εξηγεί η κ. Καππάτου. Τα παιδιά αυτά πάντα ψάχνουν για καθοδήγηση, δεν τους αρκεί αυτό που είναι ή έχουν, ενώ για τους εφήβους η καλλιέργεια της αυτοαντίληψης είναι ζωτικής σημασίας, για να καταλάβουν τι τους κάνει ευτυχισμένους και ποιοι είναι.
Επίσης, όταν ένας γονέας κάνει τα πάντα, στερεί από το παιδί την ευκαιρία να αναπτύξει ανθεκτικότητα. Η αποτυχία, η απογοήτευση, η απώλεια είναι μέρος της ζωής και προσφέρουν πολύτιμα μαθήματα. Με το να μη χρειάζεται ποτέ να παλέψει ένα παιδί για κάτι, με το να μη βιώνει την αποτυχία, μπορεί να αναπτύξει φόβο αποτυχίας ή απογοήτευσης από τους άλλους, ενώ δεν είναι ποτέ ικανοποιημένο, αφού δεν έχει νιώσει τη χαρά της επίτευξης ενός στόχου. «Πολλοί είναι εκείνοι σήμερα που δυσκολεύονται να λειτουργήσουν στον εργασιακό τους χώρο, γιατί δεν έχουν βιώσει τη ματαίωση και δεν έχουν μάθει να αντιμετωπίζουν δυσκολίες», συμπληρώνει ο κ. Παπαδόπουλος.
Καθώς οι πρώιμες σχέσεις διαμορφώνουν ένα μοτίβο που επαναλαμβάνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής, τα παιδιά με γονείς που ικανοποιούν όλες τους τις ανάγκες πιστεύουν ότι είναι δικαίωμά τους να έχουν ό,τι θέλουν, βλέπουν τον εαυτό τους ως το κέντρο του κόσμου και αναπτύσσουν τάσεις ναρκισσισμού. Αυτό είναι ένα από τα βασικά ευρήματα μιας σειράς ερευνών με επικεφαλής τον Κρις Σέγκριν (Chris Segrin) από το Τμήμα Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου της Αριζόνα.
ΓΌΝΕΪΚΗ ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑ
Ωστόσο, η γονεϊκή αυτή συμπεριφορά δεν αφήνει αλώβητους ούτε τους γονείς, ιδίως τις μητέρες, που αισθάνονται άγχος, εξάντληση και ενοχή, αν δεν ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σύγχρονου ρόλου τους. Γιατί, όμως, οι γονείς υιοθετούν αυτόν τον τρόπο συμπεριφοράς; Καταρχάς, από άγχος και φόβο. Φοβούνται ότι τα παιδιά τους θα τραυματιστούν, θα αποτύχουν ακαδημαϊκά, κοινωνικά, οικονομικά, ότι η μη ικανοποίηση κάθε ανάγκης τους θα οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη ψυχολογική βλάβη. «Τους είναι δύσκολο να διατηρήσουν ένα όραμα, να ελπίζουν σε κάτι. Σήμερα όλα είναι ρευστά. Ο τρόπος για να ξεπεράσουν την κατάσταση αυτή είναι να προσκολληθούν στο παιδί τους», εξηγεί ο κ. Παπαδόπουλος.
Οι γονείς άρχισαν, επίσης, να ξοδεύουν περισσότερα χρήματα για την προσχολική αγωγή των παιδιών τους και για δραστηριότητες εκμάθησης. Καθώς το πτυχίο έγινε απαραίτητο για την επαγγελματική αποκατάσταση σε μια άκρως ανταγωνιστική αγορά εργασίας, οι γονείς υπερεπενδύουν στην εκπαίδευση των παιδιών και ξοδεύουν περισσότερο χρόνο για τη φροντίδα τους. Στο βιβλίο τους «Αγάπη, Χρήματα και Γονεϊκότητα: Πώς τα οικονομικά εξηγούν τον τρόπο που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας», οι οικονομολόγοι Ματίας Ντόπκε και Φαμπρίτσιο Ζιλιμπότι αναλύουν το πώς οι γονείς σε πιο άνισες κοινωνίες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, ωθούν τα παιδιά τους στην απόκτηση προσόντων περισσότερο από ό,τι σε κοινωνίες μεγαλύτερης ισότητας, όπως η Σουηδία. Αντιλαμβανόμενοι έναν κόσμο όπου ο νικητής τα παίρνει όλα, είναι πιο πιθανό να κάνουν ό,τι μπορούν για να διασφαλίσουν ότι τα παιδιά τους θα είναι οι νικητές.
Σημαντικό ρόλο παίζει και το γεγονός ότι αυξάνεται ο αριθμός των οικογενειών με ένα παιδί και ότι τα ζευγάρια έχουν σήμερα παιδιά σε πιο προχωρημένη ηλικία, συχνά μετά από θεραπείες γονιμότητας, άρα το παιδί πρέπει να προστατευτεί με κάθε κόστος. Ταυτόχρονα, άρχισε να παρατηρείται μια όλο και μεγαλύτερη ψυχολογικοποίηση της ανατροφής των παιδιών, να δίνεται τεράστιο βάρος στο πόσο ευάλωτος είναι ο εγκέφαλος των βρεφών στην επιρροή των γονιών και να γίνεται πολύς λόγος για τον γονεϊκό ρόλο. Όλα αυτά αυξάνουν την πίεση στους τελευταίους και δημιουργούν παρερμηνείες, όπως ότι ο γονεϊκός ρόλος ικανοποιείται καλύτερα όταν οι γονείς ικανοποιούν τις ανάγκες του παιδιού τους.
Οι γονείς νιώθουν ανασφάλεια και μέσα από τη σύγκριση με άλλους γονείς. Δεν θέλουν να θεωρηθούν αδιάφοροι ή ελλιπείς και γίνονται υπερβολικά παρόντες. Αν είναι απογοητευμένοι σε κάποια άλλη πτυχή της ζωής τους, υπεραναπληρώνουν το κενό μέσα από τον γονεϊκό ρόλο και προσπαθούν να καλύψουν τις δικές τους συναισθηματικές ανάγκες μέσα από το παιδί. Μπορεί, ακόμα, να θεωρούν την εμπλοκή αυτή ως επικύρωση της δικής τους ικανότητας.
«Γονείς-ελικόπτερο» είναι, επίσης, εκείνοι «που πάνε το παιδί στο φροντιστήριο, ενώ μπορεί να πάρει το λεωφορείο». Σκίτσο: Wren McDonald
ΕΛΕΥΘΕΡΑΣ ΒΟΣΚΗΣ
Τι μπορεί να γίνει; «Να σκεφτόμαστε μακροπρόθεσμα και όχι να εστιάζουμε αποκλειστικά στο τώρα. Κάθε γονιός καλό είναι, κατά διαστήματα, να κάνει μια παύση και να θέτει στον εαυτό του ορισμένα ερωτήματα. Τι κάνω εγώ τώρα; Πώς θα ήθελα να είναι το παιδί μου στο μέλλον; Το στηρίζω με την παρέμβασή μου ή το εμποδίζω να πάρει σημαντικά μαθήματα ζωής; Θέλω να είναι αυτόνομο; Να μπορεί να λειτουργήσει μέσα στον κόσμο αυτόν; Να κάνει υγιείς σχέσεις;» τονίζει η κ. Καππάτου. «Οι γονείς αυτοί καλό είναι να ζητήσουν τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχοθεραπευτή, να ξεκολλήσουν από τη συμβιωτική αυτή σχέση με τα παιδιά τους, να αφήσουν τα παιδιά στην ησυχία τους και να κατεβάσουν τον πήχη στις προσδοκίες και σε όσα φαντάζονται ότι είναι προς όφελός τους», συμπληρώνει ο κ. Παπαδόπουλος.
Στις μέρες μας υπάρχει ένα αυξανόμενο κίνημα ενάντια στην υπερβολή της σύγχρονης γονικής μέριμνας. Στην πολιτεία της Γιούτα ψηφίστηκε νόμος περί «γονέων ελευθέρας βοσκής», απαλλάσσοντας από κατηγορίες παραμέλησης τους γονείς που αφήνουν τα παιδιά τους να παίζουν ή να μετακινούνται χωρίς επίβλεψη. Από την πλευρά τους, οι ψυχολόγοι έχουν σημάνει συναγερμό σχετικά με το υψηλό επίπεδο άγχους και εξάρτησης των παιδιών από τους γονείς τους. «Η δουλειά μας ως γονείς είναι να μείνουμε χωρίς δουλειά. Πρέπει να ξέρουμε ότι τα παιδιά μας έχουν τη δυνατότητα να σηκωθούν το πρωί και να φροντίσουν τον εαυτό τους», δήλωσε σε συνέντευξή της η πρώην κοσμήτορας του Πανεπιστημίου Στάνφορντ Τζούλι Λίθκοτ-Χάιμς.
Newsletter