Shedia

EN GR

02/05/2015

Η κρίση είναι ηθική. Συνέντευξη του Νίκου Λέανδρου στον Γιώργο Αράπογλου

«Αν δεν αλλάξουν τα δεδοµένα στο επικοινωνιακό σύστηµα, δύσκολα θα υπερβούµε την κρίση», είναι µια επισήµανση που δεν πρέπει να µας διαφεύγει.  
 
«Η πολιτεία οφείλει να δηµιουργήσει ένα θεσµικό πλαίσιο που θα κατοχυρώνει τον ανταγωνισµό, θα αποτρέπει τη συγκέντρωση και θα επιβάλει το σεβασµό στο νόµο», υποστηρίζει για τα Μέσα Ενηµέρωσης ο αναπληρωτής καθηγητής του Παντείου κ. Νίκος Λέανδρος, στη συνέντευξη που παραχώρησε στη «σχεδία».
 
Ποια είναι η επίδραση των ΜΜΕ και ευρύτερα του επικοινωνιακού συστήµατος στην αναπτυξιακή προοπτική της κοινωνίας; Ποιος ήταν ο ρόλος των Μέσων στη διόγκωση της κοινωνικής κρίσης; Τι πρέπει να αλλάξει στο επικοινωνιακό σύστηµα ώστε να χαραχθεί µια νέα στρατηγική βιώσιµης ανάπτυξης; Ο αναπληρωτής καθηγητής του Τµήµατος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισµού του Παντείου Πανεπιστηµίου κ. Νίκος Λέανδρος δίνει απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήµατα µε αφορµή τη διοργάνωση του συνεδρίου «Μέσα, Επικοινωνιακό Σύστηµα και Βιώσιµη Ανάπτυξη», που θα διεξαχθεί το τριήµερο 6 µε 8 Μαΐου.
 
Στα Μέσα Ενηµέρωσης η κρίση ξεκίνησε πολύ νωρίτερα από την ευρύτερη οικονοµική κρίση. Μιλώντας µε οικονοµικούς όρους, αυτό µεταφράζεται µε τη µείωση των πωλήσεων. Με επικοινωνιακούς όρους, ωστόσο, είναι κάτι ευρύτερο;
 
Πράγµατι, η κρίση στην Ελλάδα είναι µέρος ενός διεθνούς και ευρωπαϊκού προβλήµατος, αλλά είναι και µέρος της κατάρρευσης του µεταπολιτευτικού ελληνικού µοντέλου. Η κρίση στο χώρο των Μέσων είναι ηθική, µια κρίση εµπιστοσύνης και κύρους που αργότερα έγινε και εντονότατη οικονοµική κρίση. Σαφώς σχετίζεται µε οικονοµικά δεδοµένα. Υπάρχει, όµως, κρίση εµπιστοσύνης και απαξίωση των κυρίαρχων Μέσων, που συνδέθηκαν στενά µε το πολιτικό σύστηµα και έπαψαν να εξυπηρετούν το δηµόσιο συµφέρον. 
 
Πού εντοπίζουµε τις βαθύτερες διεργασίες που οδήγησαν εκεί;
 
Θα προσδιόριζα δύο χρονικά γεγονότα: Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν επιχειρηµατίες εκτός των Μέσων δηµιουργούν ή εξαγοράζουν υπάρχοντα Μέσα, ελέγχοντας το πεδίο των εφηµερίδων και, εν συνεχεία, στο 1989, όταν γίνεται η κατάρρευση του κρατικού µονοπωλίου στη ραδιοτηλεόραση µε τρόπο που επέτρεψε στους ίδιους να ελέγξουν και αυτό το χώρο. Επετράπη σε µια µικρή οµάδα οικογενειών να ελέγξουν το επικοινωνιακό πεδίο και να αποκτήσουν σχέσεις διαπλοκής. Είναι πλήγµα για τη Δηµοκρατία, εµποδίζει τον δηµόσιο διάλογο και την ελληνική κοινωνία να κατανοήσει τα υπαρκτά προβλήµατά της, που συσκοτίζονταν από τα Μέσα. Αναπόφευκτα, µοιραίοι και άβουλοι αντάµα οδηγηθήκαµε στην κρίση που ακόµα δεν µπορούµε να ξεπεράσουµε.
 
Tα «παραδοσιακά» Μέσα υποχωρούν, αλλά εµφανίζεται το Διαδίκτυο. Ισχυρό «όπλο» για τη Δηµοκρατία, που, ταυτόχρονα, χρησιµοποιήθηκε και εναντίον της.
 
Χωρίς τίτλο. Γελοιογραφία του Νόβισα Κόσιτς (Novica Kocic),  από την έκδοση «World Press Cartoon» του 2008.
 
Το Διαδίκτυο είναι φαινόµενο σε εξέλιξη. Έχει αντιφατικές διαστάσεις και σίγουρα δεν είναι κάτι που έχει τελειώσει. Αλλάζει συνεχώς, στο µέλλον θα δουµε καινούρια πράγµατα.  Έφερε νέες αναγνωστικές συνήθειες, ιδίως στη νέα γενιά, έχει τεράστιες δυνατότητες διάχυσης πληροφορίας, αλλά και δικτύωσης. Επιτρέπει στις ανθρώπινες κοινωνίες να δηµιουργήσουν τρόπους οργάνωσης, κινητοποίησης και συζήτησης. Ο πολίτης µπορεί να εκφραστεί, ενώ µπορούν να αναζητηθούν διεθνούς τύπου λύσεις για πλανητικά προβλήµατα. Στα αρνητικά είναι η δυνατότητα διάχυσης προπαγάνδας φασιστικού ή ρατσιστικού τύπου. Κυρίως νέοι άνθρωποι γίνονται δέκτες ανώνυµων και ψευδεπίγραφων πληροφοριών που διαδίδουν φήµες και περνούν διάφορες νοοτροπίες που δεν είναι τόσο εµφανές από που εκπορεύονται. Στην κοινωνία υπάρχει φτώχεια, εξαθλίωση, ανισότητες, καταρρεύση κράτους πρόνοιας, περιθωριοποίηση στρωµάτων πληθυσµού. Το Διαδίκτυο δεν φταίει, είναι το εργαλείο που επιτρέπει να αναδειχθούν όλες αυτές οι αρνητικές πλευρές.
 
Μπορούν να ελεγχθούν αυτά τα προβλήµατα;
 
Ο Τιµ Μπέρνερς Λι (Sir Timothy Berners-Lee – ο εφευρέτης του Παγκόσµιου Ιστού) µιλάει για µια νέα «Magna Carta», ένα είδος διεθνούς σύµβασης για την κατοχύρωση των Δικαιωµάτων του Πολίτη από όλες τις χώρες. Η έκρηξη του κυβερνοχώρου δηµιουργεί πολλά προβλήµατα στη Δηµοκρατία. Ο πολίτης πρέπει να προστατευθεί µέσω συµβάσεων, αλλά και να µάθει ο ίδιος να προστατεύει τον εαυτό του.
 
Τα ίδια τα Μέσα, ωστόσο, δεν έχουν αναπτύξει τους µηχανισµούς αξιολόγησης της πληροφορίας ή το έχουν αµελήσει. Πώς µπορούν να δηµιουργηθούν αντιστάσεις;
 
Με δουλειά, σεβασµό στην αλήθεια και «θρησκευτική» τήρηση και πίστη στη δεοντολογία. Εδώ τίθεται το θέµα του ρόλου της δηµοσιογραφίας. Οι κοινωνίες σήµερα την έχουν ανάγκη πιο πολύ από ποτέ. Οι πηγές πληρο-φόρησης είναι άπειρες. Ο πολίτης δέχεται τεράστια συσσώρευση πληροφοριών µε όλο και λιγότερο χρόνο για να τις αξιοποιήσει. Πρέπει να αναδειχθεί µια δηµοσιογραφία όχι της αντιγραφής και της εύκολης µετάδοσης, αλλά που, πρώτα, θα εγγυάται την ακρίβεια της πληροφορίας. Να εµβαθύνει στο πλαίσιο µέσα στο οποίο συµβαινει κάτι. Να δώσει πρόσθετες πληροφοριες που, αν θέλεις να ψάξεις, να µπορείς να καταλάβεις γιατί συνέβη το γεγονός και τι επιπτώσεις µπορεί να έχει. 
 
Και βέβαια, να έχει και στοιχεία πολυµεσικότητας. Τότε τα Μέσα είναι δηµοσιογραφικά µε τη σύγχρονη έννοια του όρου. Αν παραµένουν στην απλή αντιγραφή, είναι καταδικασµένα στην παρακµή.
 
Αυτό προϋποθέτει και κατάρτιση του ίδιου του δηµοσιογράφου.
 
Θα έλεγα και των εργασιακών σχέσεων. Αν βάλεις τον δηµοσιογράφο να δουλεύει µε ένα µισθό πείνας ή σε συνθήκες ασφυκτικής πίεσης, δεν θα γίνει σοβαρή δουλειά. Εξαρτάται από τη στρατηγική που έχει ο ιδιοκτήτης για το Μέσο. Αν τον ενδιαφέρει πράγµατι το περιεχόµενο, προσανατολίζει αντίστοιχα τις εργασιακές σχέσεις. 
 
Συµπερασµατικά, τα Μέσα έπαιξαν το ρόλο τους στην διόγκωση της κοινωνικής κρίσης;
 
Έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Αν δεν αλλάξουµε τα δεδοµένα στο επικοινωνιακό σύστηµα, πολύ δύσκολα µπορουµε να υπερβούµε την κρίση, που δεν είναι κυρίως δηµοσιονοµική, αλλά αναπτυξιακή, ηθική, πολιτιστική, κοινωνική. Η αδυναµία µας ως χώρα είναι να ανταγωνιστούµε και να παράξουµε επαρκή
πλούτο για να συντηρήσουµε το βιοτικό µας επίπεδο. Το επικοινωνιακό σύστηµα έχει τεράστια σηµασία για την παραγωγικότητα. Πρέπει να αναπτύξουµε νέα προϊόντα, νέες υπηρεσίες, για να είµαστε µια σύγχρονη κοινωνία όπως επιθυµούµε.
 
Παίζει ρόλο και ο ίδιος ο δέκτης;
 
Υπάρχει η ευθύνη όλων, αλλά τα Μέσα έχουν µεγάλη δύναµη χειραγώγησης. Η πολιτεία οφείλει να δηµιουργήσει ένα θεσµικό πλαίσιο που θα κατοχυρώσει τον ανταγωνισµό, θα αποτρέψει τη συγκέντρωση, θα διασφαλίσει τη διαφάνεια, θα επιβάλει το σεβασµό στο νόµο. Είναι επίσης ευθύνη και των δηµοσιογράφων, που πολλές φορές δεν τηρούν τους κανόνες δεοντολογίας. Οι επαγγελµατικές ενώσεις δεν ήταν αυστηρές και αυτό συνέβη σε βάρος της ποιότητας.
 
Και ο ρόλος της εκπαίδευσης; 
 
Έχει το δικό της ρόλο να δηµιουργήσει έναν πολίτη κριτικό που καταλαβαίνει τι γίνεται και να αξιολογεί τα γεγονότα. Πρέπει, ιδίως στα τµήµατα Επικοινωνίας, να δώσει και εργαλεία.  Δεοντολογία, ηθική, χρήση της τεχνολογίας, της γλώσσας, εξειδικευµένες γνώσεις. Η εκπαίδευση πρέπει να παίξει το ρόλο της σε όλα αυτά τα πεδία.
 
 
Συνέδριο, πεδίο γόνιµου διαλόγου
 
Το συνέδριο µε θέµα «Μέσα, Επικοινωνιακό Σύστηµα και Βιώσιµη Ανάπτυξη» που διοργανώνει το Πάντειο Πανεπιστήµιο το διάστηµα 6 µε 8 Μαΐου έχει στόχο να αποτελέσει το πεδίο ενός γόνιµου διαλόγου προς µια κατεύθυνση αναµόρφωσης των χαρακτηριστικών του επικοινωνιακού συστήµατος και της κατανόησης των συντελούµενων αλλαγών µε στόχο την αξιοποίηση των δυνατοτήτων για τη χάραξη µιας στρατηγικής βιώσιµης ανάπτυξης.
 
«Μας ενδιαφέρει να µαζέψουµε και να ενεργοποιήσουµε τις δυνάµεις της χώρας. Είναι µια προσπάθεια να δηµιουργηθούν συνέργειες όλων των εµπλεκοµένων και των ενδιαφεροµένων που έχουν µια θετική και παραγωγική οπτική για το επικοινωνιακό σύστηµα. Δεν είναι µέρος του προβλήµατος, αλλά είναι εν δυνάµει µέρος της λύσης. Οι φοιτητές παίζουν σηµαντικό ρόλο, καταθέτοντας εξαιρετικά υψηλού επιπέδου παρουσιάσεις ψηφιακών εφαρµογών και σύγχρονων επικοινωνιακών εργαλείων. Τα νέα παιδιά είναι η ελπίδα. Έχουν πολλές δυνατότητες, αλλά ασφυκτιούν. Είναι ευκαιρία να ανοίξουµε δρόµους στα παιδιά που δουλεύουν µε νέα εργαλεία, πάνω στα οποία πρέπει να πατήσει η χώρα», σηµειώνει χαρακτηριστικά ο κ. Νίκος Λέανδρος. 
 
Η «σχεδία» είναι χορηγός επικοινωνίας του συνεδρίου.   
 
Περισσότερες πληροφορίες: https://mediadevel.wordpress.com/

ΑΡΘΡΑ ΤΕΥΧΟΥΣ